Trầm cảm ở nam giới: Đặc điểm lâm sàng, chẩn đoán và các yếu tố ảnh hưởng

1. Tổng quan

Trầm cảm (major depressive disorder – MDD) là một rối loạn tâm trạng phổ biến, có thể ảnh hưởng đến cả nam và nữ, tuy nhiên biểu hiện triệu chứng ở nam giới có thể khác biệt so với nữ giới và thường khó nhận biết hơn. Những khác biệt này có thể khiến trầm cảm ở nam giới dễ bị bỏ sót hoặc chẩn đoán nhầm.

Theo Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ (APA), khoảng 9% nam giới tại Hoa Kỳ trải qua cảm giác lo âu hoặc trầm cảm mỗi ngày, và 30,6% có thể từng trải qua ít nhất một giai đoạn trầm cảm trong đời. Mặc dù tỷ lệ mắc trầm cảm được chẩn đoán thấp hơn so với nữ giới (5,5% so với 10,4%), tỷ lệ tử vong do tự sát ở nam giới cao gấp bốn lần nữ giới, cho thấy trầm cảm ở nam giới thường nghiêm trọng hơn khi không được điều trị kịp thời.

2. Triệu chứng chung của trầm cảm

Các biểu hiện trầm cảm có thể bao gồm:

• Khí sắc trầm buồn, cảm giác trống rỗng, hoặc tội lỗi

• Giảm hứng thú với các hoạt động từng yêu thích

• Thay đổi khẩu vị hoặc cân nặng không chủ ý

• Rối loạn giấc ngủ (ngủ quá ít hoặc quá nhiều)

• Mệt mỏi kéo dài hoặc mất năng lượng

• Khó tập trung, suy nghĩ chậm, giảm khả năng ra quyết định

Tuy nhiên, các biểu hiện lâm sàng ở nam giới có thể khác biệt đáng kể, liên quan đến yếu tố văn hóa – xã hội và khuynh hướng ít chia sẻ cảm xúc tiêu cực.

3. Đặc điểm trầm cảm ở nam giới

3.1. Biểu hiện hành vi

Nam giới bị trầm cảm có xu hướng biểu hiện qua các hành vi không đặc trưng như:

• Tăng sử dụng rượu, thuốc lá, hoặc chất kích thích

• Tránh né các tương tác xã hội hoặc nghĩa vụ gia đình

• Làm việc quá mức như một cơ chế đối phó

• Tham gia các hành vi nguy cơ cao: đánh bạc, quan hệ tình dục không an toàn, lái xe tốc độ cao

• Gia tăng hành vi hung hăng hoặc kiểm soát trong các mối quan hệ

• Có hành vi tự sát hoặc cố gắng tự tử

Các hành vi này đôi khi được diễn giải sai là biểu hiện của cá tính mạnh hoặc mất kiểm soát, thay vì được nhận diện là triệu chứng của trầm cảm.

3.2. Biểu hiện cảm xúc

Nam giới có thể không biểu hiện khí sắc trầm buồn rõ ràng, mà thay vào đó là:

• Dễ cáu gắt, giận dữ, hiếu chiến

• Thể hiện sự thất vọng, khó chịu, mất kiên nhẫn

• Trầm cảm có thể kèm theo giảm ham muốn tình dục và khó khăn trong sinh hoạt tình dục

Yếu tố xã hội như định kiến về "nam tính" có thể khiến người bệnh che giấu cảm xúc, từ đó cản trở việc tìm kiếm sự hỗ trợ y tế.

3.3. Biểu hiện thể chất

Nam giới bị trầm cảm có thể than phiền nhiều hơn về các triệu chứng thực thể, bao gồm:

• Đau đầu, đau lưng, đau cơ xương khớp

• Tức ngực, rối loạn tiêu hóa

• Rối loạn giấc ngủ, mệt mỏi kéo dài

• Biếng ăn hoặc ăn quá mức, thay đổi cân nặng ngoài ý muốn

• Cảm giác bồn chồn, kích thích hoặc mất nghỉ ngơi

Các triệu chứng này có thể liên quan đến sự thay đổi nồng độ serotonin và norepinephrine, các chất dẫn truyền thần kinh ảnh hưởng đồng thời đến tâm trạng và cảm giác đau.

4. Vì sao trầm cảm ở nam giới thường không được chẩn đoán?

• Thiếu tự khai báo: Nam giới có xu hướng ít chia sẻ cảm xúc và triệu chứng tinh thần hơn nữ giới.

• Khuynh hướng biểu hiện không điển hình: Thay vì buồn bã, nam giới thường biểu hiện bằng cáu kỉnh, hành vi nguy cơ hoặc rối loạn giấc ngủ.

• Hiểu lầm từ gia đình và xã hội: Cảm xúc tiêu cực ở nam giới thường bị quy kết là “tính khí nóng nảy”, “thiếu nghị lực” hơn là biểu hiện của bệnh lý.

• Chẩn đoán sai từ nhân viên y tế: Khi bệnh nhân chỉ trình bày triệu chứng thực thể, bác sĩ có thể bỏ sót các dấu hiệu nền tảng của trầm cảm.

5. Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Người bệnh nên tìm kiếm đánh giá y khoa khi xuất hiện:

• Các triệu chứng kéo dài >2 tuần và ảnh hưởng đến chức năng xã hội, nghề nghiệp

• Suy giảm chất lượng cuộc sống, mất hứng thú, ý nghĩ tự sát

• Thay đổi đáng kể về giấc ngủ, ăn uống, hành vi hoặc cảm xúc

Can thiệp sớm giúp cải thiện đáng kể tiên lượng và giảm nguy cơ tự sát. Trầm cảm có thể điều trị hiệu quả bằng liệu pháp tâm lý, thuốc chống trầm cảm, hoặc kết hợp cả hai dưới sự theo dõi của bác sĩ chuyên khoa.

6. Kết luận

Trầm cảm ở nam giới là một tình trạng thường bị bỏ sót do biểu hiện không điển hình và yếu tố văn hóa – xã hội. Việc hiểu rõ các đặc điểm đặc thù của trầm cảm ở nam giới sẽ giúp người bệnh, người thân và nhân viên y tế nhận diện sớm và can thiệp kịp thời, từ đó giảm thiểu hậu quả nghiêm trọng về tâm thần và thể chất, bao gồm nguy cơ tự sát. Giáo dục cộng đồng và cải thiện tiếp cận chăm sóc sức khỏe tâm thần đóng vai trò then chốt trong kiểm soát tình trạng này.