Viễn thị: Đặc điểm, chẩn đoán và điều trị

1. Khái niệm và dịch tễ học

Viễn thị (hyperopia) là một tật khúc xạ của mắt, trong đó hình ảnh của các vật thể gần bị hội tụ phía sau võng mạc, dẫn đến nhìn mờ ở khoảng cách gần trong khi nhìn xa vẫn rõ. Đây là một rối loạn tương đối phổ biến, đặc biệt ở trẻ sơ sinh. Theo thống kê, phần lớn trẻ sinh ra có biểu hiện viễn thị sinh lý, nhưng tỷ lệ này giảm xuống dưới 4% khi trẻ được 1 tuổi và tiếp tục giảm dần khi trưởng thành.

Ở người trưởng thành, đặc biệt từ tuổi trung niên trở đi, sự suy giảm khả năng điều tiết của thủy tinh thể dẫn đến tình trạng lão thị (presbyopia). Mặc dù lão thị có biểu hiện tương tự viễn thị trong việc nhìn gần kém, nhưng đây là hai rối loạn khác nhau về cơ chế sinh lý.

2. Dấu hiệu và triệu chứng lâm sàng

Viễn thị có thể biểu hiện với các triệu chứng sau:

• Mờ mắt khi nhìn gần

• Mỏi mắt, nhức đầu, cay mắt

• Cảm giác khó chịu ở mắt khi đọc hoặc làm việc gần trong thời gian dài

• Cần phải đưa vật thể ra xa mắt để nhìn rõ

Tuy nhiên, trong các trường hợp viễn thị mức độ nhẹ, bệnh nhân có thể không có triệu chứng lâm sàng rõ rệt do khả năng điều tiết của mắt còn bù trừ được. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc khám mắt định kỳ, ngay cả khi không có biểu hiện bất thường về thị lực.

3. Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

Viễn thị chủ yếu có nguyên nhân giải phẫu học:

• Nhãn cầu ngắn hơn bình thường

• Giác mạc không đủ độ cong để hội tụ tia sáng vào đúng võng mạc

Hệ quả là tia sáng hội tụ sau võng mạc, làm mờ hình ảnh của vật thể gần. Viễn thị thường có yếu tố bẩm sinh, mặc dù không có mô hình di truyền đơn gen rõ ràng. Nguy cơ mắc bệnh tăng lên nếu có tiền sử gia đình mắc viễn thị (cha mẹ, anh chị em).

4. Chẩn đoán

Chẩn đoán viễn thị được xác lập thông qua khám mắt toàn diện bởi bác sĩ nhãn khoa, bao gồm:

• Đo thị lực (visual acuity test)

• Khúc xạ kế (retinoscopy) để xác định cách ánh sáng phản xạ trên võng mạc

• Đo khúc xạ tự động hoặc khúc xạ chủ quan

Các chương trình sàng lọc thị lực học đường thường chỉ phát hiện các bất thường nhìn xa (cận thị) mà có thể bỏ sót viễn thị. Do đó, trẻ em và người lớn nên được khám mắt định kỳ, đặc biệt sau tuổi 40.

Khuyến nghị tần suất khám mắt theo Học viện Nhãn khoa Hoa Kỳ (AAO):

• 40–54 tuổi: mỗi 2–4 năm

• 55–64 tuổi: mỗi 1–3 năm

• ≥ 65 tuổi: mỗi 1–2 năm
  Nếu có yếu tố nguy cơ (tiểu đường, tăng nhãn áp, tiền sử bệnh mắt...), nên khám mắt mỗi 1–2 năm từ tuổi 40.

Trẻ em cần được khám mắt:

• Sơ sinh

• 6–12 tháng tuổi

• 3–5 tuổi để đánh giá thị lực và liên kết hai mắt

• Khi trẻ đủ khả năng đọc bảng đo thị lực

5. Điều trị

Các phương pháp điều trị viễn thị gồm:

a. Kính điều chỉnh:

• Kính mắt

• Kính áp tròng

b. Phẫu thuật khúc xạ:

• LASIK (Laser-Assisted In Situ Keratomileusis): Dùng tia laser excimer để cắt vạt giác mạc và tái tạo hình dạng giác mạc.

• LASEK (Laser Epithelial Keratomileusis): Phẫu thuật trên lớp biểu mô giác mạc, sau đó điều chỉnh bằng tia laser.

• PRK (Photorefractive Keratectomy): Loại bỏ biểu mô giác mạc hoàn toàn và tạo hình lại bề mặt bằng laser.

Phẫu thuật chỉ được chỉ định cho các trường hợp viễn thị rõ rệt, có nhu cầu cao về thị lực, và sau khi đã đánh giá kỹ lưỡng yếu tố nguy cơ và điều kiện của từng cá nhân.

6. Phòng ngừa và bảo vệ thị lực

Hiện không có biện pháp ngăn ngừa viễn thị bẩm sinh hay do cấu trúc nhãn cầu. Tuy nhiên, một số thói quen có thể giúp bảo vệ và duy trì thị lực tốt:

• Khám mắt định kỳ

• Bảo vệ mắt khỏi tia cực tím bằng kính râm

• Giảm mỏi mắt bằng quy tắc 20–20–20: sau mỗi 20 phút làm việc gần, nhìn xa 6 mét trong 20 giây

• Nghỉ ngơi đầy đủ và giữ khoảng cách phù hợp khi sử dụng thiết bị điện tử

7. Kết luận

Viễn thị là một tật khúc xạ phổ biến, ảnh hưởng đến khả năng nhìn gần. Mặc dù không gây nguy hiểm đến tính mạng, nhưng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, viễn thị có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và khả năng học tập/làm việc. Việc chẩn đoán và điều trị phù hợp, bao gồm sử dụng kính điều chỉnh hoặc phẫu thuật khúc xạ, có thể giúp người bệnh phục hồi thị lực hiệu quả. Khám mắt định kỳ vẫn là nền tảng quan trọng để phát hiện sớm và quản lý các bất thường thị lực, trong đó có viễn thị.