# Run tay là gì?
- Hoạt động tay chân của cơ thể, nhìn qua tưởng đơn giản, nhưng là sự phối hợp nhịp nhàng giữa các phần của não bộ trun ương, thần kinh cột sống, và đám thần kinh cơ bắp. Khi chúng bắt đầu cử động cơ bắp, có hai loại cử động thần kinh từ thần kinh đến cơ bắp là kích thích (excitory) và ức chế (inhibit).
- Như cách chúng ta lái xe, chúng ta đạp ga (kích thích) thì xe chạy và chúng ta đạp thắng (inhibit) để xe dừng lại. Kế hợp giữa các tính hiệu thần kinh kích thích và ức chế hợp lý sẽ giúp chúng ta vận động theo ý muốn, như cách chúng ta lái xe. Hiểu về các vận động này, chúng ta sẽ hiểu hơn về các bệnh rối loạn cử động.
- run là những cử động có nhịp lặp lại và dao động. run tay có thể xảy ra mức nhẹ, không thấy bằng mắt thường, cho đến mạnh, rõ ràng, khiến bệnh nhân không thể cử động tay để cầm nắm đồ. Tùy vào loại run, độ tuổi, hay bệnh sử mà BS có thể chẩn đoán các loại bệnh khác nhau.
# Chẩn đoán loại bệnh run
- BS sẽ hỏi kỹ quý vị về triệu chứng run thay hay chân (nhẹ hay nặng, bị run lúc nào, kéo dài bao lâu...), bệnh sử trong gia đình, cafe, thuốc lá, rượu để tìm ra cách chữa phù hợp. BS sẽ cho xét nghiệm máu và kiểm tra các hormone để tìm ra lý do run tay. BS cũng có thể chụp MRI cộng hưởng từ để xem cấu trúc não bộ. BS cũng sẽ xét nghiệm máu nồng độ thuốc (hay chất kích thích) nếu nghi ngờ run tay do ngộ độc thuốc.
- BS sẽ khám các phản xạ, độ mạnh yếu của các cơ, chi, dáng ngồi, cách di chuyển, đi đứng để chẩn đoán bệnh run. BS cũng tìm hiểu các triệu chứng đi kèm run như cảm giác không gian
- run tay có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống. Bệnh nhân không thể đánh răng, cầm ly nước, hay nặng hơn là không thể lái xe, không thể cầm bút viết, và các cử động quan trọng khác của bàn tay hay bàn chân.
- Vì vậy, quý vị cần gặp BS ngay khi có những dấu hiệu run ở tay, chân, hay mặt vì bệnh run cần phải tìm ra đúng nguyên nhân, chữa trị kịp thời để có kết quả tốt nhất. Dưới đây là các loại bệnh run hay gặp.
1. Run vô căn (Essential tremors)
- Bệnh này hay khá gặp ở người trẻ, xảy ra khoảng 1-2% dân số người trẻ, và tăng dần lên đến 5% ở người lớn tuổi. Đây là loại run tay không có ý (người bệnh không có ý hay có thể kiểm soát tay run). Loại run này (ET) là loại bệnh rối loạn cử động hay gặp nhất. run ET có thể xảy ra cả chi trên lẫn chi dưới, nhưng thường xảy ra ở chi trên (bàn tay). Cũng có bệnh nhân run một bên cơ thể, run bên cổ hay bên mặt.
- Không có lý do rõ ràng gây ra bệnh run vô căn (ET) nhưng yếu tố di truyền (genetic) chiếm khoảng 50% lý do dẫn đến ET. Bệnh run vô căn do di truyền thường do dị biến gen trội (dominant gene). Chỉ cần cha hoặc mẹ mắc bệnh run vô căn thì con cái có thể bị ảnh hưởng.
- Những nghiên cứu gần đây chỉ ra có sự bất thường ở tỉ lệ ức chế/kích thích tín hiệu thần kinh (GABA+ /GLX) vùng tiểu não.
- Bệnh nhân dùng rượu, cafe, trà, hay các chất kích thích thường xuyên có thể bị run vô căn nhiều hơn. Thiếu ngủ, lo âu, thiếu máu, hay thiếu hormone bứu cổ cũng có thể làm tay cung.
# Chữa trị run vô căn (ET)
- Bỏ rượu, bỏ thuốc, hay bỏ chất kích thích có thể giảm hay chữa hẳn bệnh run tay
- Tập thể dục giúp máu huyết lưu thông vùng chân tay có thể giảm run tay chân
- Dùng thuốc Propranolol để giảm run. Đây là loại thuốc ức chế tính hiệu thần kinh. Khi dùng thuốc này bệnh nhân nhớ theo dõi huyết áp và triệu chứng tụt huyết áp như giảm nhịp tim nhức đầu hay chóng mặt
- Dùng thuốc Primidone, là thuốc chống động kinh, để chữa run. BS có thể kếp hợp cả Propranolol/Primidone để chữa bệnh run nặng.
- Thuốc an thần cũng có thể là một cách chữa hữu hiệu. Quý vị cẩn thận khi dùng các thuốc họ Benzo vì khả năng gây nghiện và tác dụng phụ (dễ té ngã).
- Chích botox cũng có thể là cách chữa trị run vùng đầu hay giọng nói. Lưu ý là chích botox chữa run tay có thể làm yếu các ngón tay. Thuốc chích botox chữa run thường thích lại mỗi 3-6 tháng.
- Một ly rượu nhẹ có thể chữa bệnh run vô căn. Lưu ý đừng uống quá nhiều rượu sẽ dẫn đến nghiện rượu và bệnh gan.
- Phẫu thuật can thiệp bằng cách đưa dòng điện vào não bộ (deep brain stimulation) có thể là cách chữa khác, sau khi thuốc uống hay các trị liệu không còn tác dụng.
2. Run Parkinson hay run lúc nghỉ (resting tremor)
- Loại run này chỉ xảy ra khi nghỉ ngơi, bàn tay để yên, chu kỳ khoảng 5 lần/giây. Khi bệnh nhân bắt đầu di chuyển tay thì run giảm hẳn hay biến mất. Loại run này hay xảy ra ở người lớn tuổi, trun bình khoảng 60 và mắc bệnh Parkinson, khi người bệnh bị thiếu chất dẫn thần kinh Dopamine, do tế bào thần kinh ở vùng não Substantia Nigra bị mất đi. Khoảng 70% bệnh nhân mắc Parkinson sẽ bị run nghỉ ngơi vùng chi (thường ở bàn tay) và một số ít có thể bị các loại run khác như run ý đính. run loại này sẽ nặng theo thời gian nếu bệnh Parkinson không được chữa trị.
- Run Parkinson thường kèm theo các triệu chứng giảm sút về thần kinh và vận động, khác với ET, thường chỉ run tay chứ không thay đổi các chức năng thần kinh
# Chữa trị run nghỉ (run Parkinson)
- Bắt đầu bằng chẩn đoán đúng và chữa trị bệnh Parkison vì có nhiều lý do dẫn đến run tay chân. Quý vị có thể đọc/nghe bài về bệnh Parkinson của tôi (video số 50) để hiểu về bệnh này.
- Chữa trị dùng thuốc để kiểm soát các triệu chứng của bệnh Parkinson, thường là Carbidopa-Levodopa để cung cấp Dopamine bị thiếu, hay các thuốc ức chế dẫn xuất thần kinh khác như MAO B, Anticholinergic, hay Amantadine. Thường các thuốc được chữa trị kết hợp để có kết quả tốt nhất.
3. Run có ý định (intention tremor hay kinetic tremor).
Bình thường bệnh nhân ngồi nghỉ thì không sao, lúc có ý định đưa tay nắm hay làm gì việc gì thì tay bắt đầu run càng nhiều hơn. run ý định thường run mạnh hơn, chậm hơn run vô căn.
- Run có ý định thường do bệnh đa xơ cứng (Multiple sclerosis) hay các bệnh xảy ra ở tiểu não hay các bệnh thần kinh hay tác dụng phụ cuả thuốc.
- Chữa trị run ý định bắt đầu bằng chữa bệnh gây ra run, ví dụ như chữa bệnh đa xơ cứng.
# Tóm lại
- Run tay chân hay cơ thể có nhiều lý do khác nhau. Quý vị cần đi khám BS càng sớm càng tốt để có cách chữa hiệu quả
- Run tay chân có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống
- Tập thể dục, bỏ rượu bia hay các chất kích thích có thể giảm hẳn bệnh Run (Rung) vô căn
Bs Wynn Tran, Los Angeles, Hoa Kỳ
