Bệnh do véc tơ truyền gây nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cũng như tính mạng con người, tuy nhiên cho đến nay nhiều bệnh vẫn nằm trong nhóm bệnh bị lãng quên.
Theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm 2014, trên thế giới, mỗi năm có hơn 1 tỷ trường hợp mắc bệnh (chiếm hơn 17% tất cả các bệnh truyền nhiễm) và hơn 1 triệu ca tử vong từ các bệnh do véc tơ truyền như sốt xuất huyết Dengue, sốt rét, bệnh sán máng, bệnh ngủ châu Phi, bệnh Leishmania, bệnh Chagas, Chikungunya, sốt vàng, viêm não Nhật Bản, giun chỉ bạch huyết, giun chỉ Châu Phi Onchocerciasis, bệnh mù đường sông...
Các véc tơ truyền bệnh phổ biến gồm muỗi, ve, mò, mạt, bọ chét, ruồi, ruồi cát, bọ xít…; trong đó, muỗi là véc tơ truyền bệnh phổ biến nhất.
Bệnh Sốt xuất huyết Dengue, trên thế giới đã có hơn 2,5 tỷ người sống tại 100 quốc gia có nguy cơ mắc bệnh, hàng năm có khoảng 50-100 triệu ca mắc sốt xuất huyết trên toàn thế giới. WHO đang tập trung vào các mối đe dọa của bệnh sốt xuất huyết vì cho rằng đó là bệnh truyền qua véc tơ lây lan nhanh nhất trên thế giới.
Véc tơ gây bệnh Sốt xuất huyết
Phát ban trên lưng người bệnh sốt xuất huyết
Bệnh sốt rét là nguyên nhân gây ra hơn 600.000 ca tử vong mỗi năm trên toàn cầu, hầu hết là trẻ em dưới 5 tuổi. Trên thế giới, sốt rét lưu hành ở 97 quốc gia và có khoảng 3,4 tỷ người có nguy cơ mắc bệnh.
Véc tơ gây bệnh sốt rét
Bệnh Leishmania có khoảng 200.000 - 400.000 trường hợp mới xảy ra mỗi năm trên toàn thế giới, trên 90% các trường hợp mới xảy ra tại 6 quốc gia Bangladesh, Brazil, Ethiopia, Ấn Độ, Nam Sudan và Sudan. Phòng, chống Leishmania đòi hỏi một sự kết hợp của chiến lược can thiệp liên quan đến vật chủ người, ký sinh trùng, véc tơ muỗi cát.
Muỗi cát Phlebotomus véc tơ truyền bệnh Leishmaniasis
Viêm não Nhật Bản (VNNB) là bệnh do nhiễm virus flavivirus - có liên quan với sốt xuất huyết Dengue, sốt vàng, virus Tây sông Nile và tất cả được lan truyền do muỗi đốt. Bệnh viêm não Nhật Bản lưu hành tại 24 quốc gia ở khu vực Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương, trong đó có hơn 3 tỷ người có nguy cơ lây nhiễm Bệnh, hàng năm có khoảng 68.000 ca mắc lâm sàng và 10.000 trường hợp tử vong. Hiện nay người ta đã phát hiện được virút VNNB ở 30 loài muỗi khác nhau thuộc các giống Culex, Anopheles, Aedes và Mansonia. Nhiều nghiên cứu đã khẳng định muỗi Culex Tritaeniorhynchus là véc tơ chính lan truyền virút VNNB tại VN.
Đáp ứng của WHO đối với bệnh VNNB là kiến nghị toàn cầu kiểm soát VNNB, bao gồm cả việc sử dụng vaccine. WHO khuyến cáo tiêm chủng VNNB ở tất cả các vùng mà bệnh này được công nhận là một vấn đề y tế cộng đồng và hỗ trợ thực hiện.
Véc tơ gây bệnh viêm não Nhật Bản
Theo ước tính của Tổ chức Y tế thế giới (WHO, 2013), hiện có gần 1.4 tỷ người ở 73 quốc gia trên toàn cầu có nguy cơ nhiễm giun chỉ bạch huyết và có hơn 120 triệu người đang nhiễm bệnh trong đó có 40 triệu người bị biến dạng và mất khả năng do bệnh gây ra. Tại Việt Nam, có khoảng 700.000 người bị bệnh giun chỉ bạch huyết (theo Tổ chức Y thế Thế giới (WHO) công bố tháng 6 - 2006). Véc tơ truyền ký sinh trùng gây bệnh (Wuchereria bancrofti và Brugia malayi) là các loài muỗi Mansonia, Culex, Anopheles, Aedes.
Bệnh nhân bị giun chỉ bạch huyết
Ngoài ra các bệnh do véc tơ truyền khác như bệnh Chagas, bệnh sốt mò, bệnh sán máng ảnh hưởng đến hàng trăm triệu người trên toàn thế giới mỗi năm.
Bệnh do véc tơ truyền ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng trên toàn thế giới. Véc tơ là những sinh vật sống, chúng có thể truyền nhiều bệnh từ người sang người hoặc từ động vật sang người; nhiều véc tơ là côn trùng hút máu, vì vậy, khi chúng hút máu vật chủ bị bệnh (người và động vật), khi đó véc tơ sẽ mang ký sinh trùng, vi khuẩn, vi rút truyền sang cơ thể không mang bệnh (người và động vật). Vì vậy, Tổ chức Y tế Thế giới lấy chủ đề Ngày Sức khỏe Thế giới năm 2014 là các bệnh do véc tơ truyền.
Một yếu tố rất quan trọng trong các bệnh do véc tơ truyền là thay đổi hành vi. Theo tổ chức Y tế thế giới, hiện có hơn một nửa dân số thế giới có nguy cơ mắc các bệnh do véc tơ truyền như bệnh sốt rét và sốt xuất huyết Dengue - chính là hai căn bệnh đang gây nguy hiểm đến tính mạng con người. Vì vậy, Tổ chức Y tế Thế giới làm việc với các đối tác để cung cấp thông tin giáo dục và nâng cao nhận thức để mọi người biết làm thế nào để bảo vệ bản thân và cộng đồng tránh muỗi, ve, bọ xít, ruồi và vectơ khác…
TÀI LIỆU THAM KHẢO
WHO. Global Alert and Response. Chikungunya in the French part of the Caribbean isle of Saint Martin 2013. Global Alert and Response. Disease outbreak news 10 December 2013 [internet]. Available from: http://www.who.int/csr/
Theo who.int.com
Nguồn tin voanews.com
http://www.who.int/mediacentre/news/releases/2014
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
