Đây là cây tiểu mộc cao 1 – 3,5 m, không nhánh hay có ít nhánh, cây phát triển rất nhanh thành từng đám. Lá mọc chùm 3 – 5; phiến hẹp dài đến 20cm, không lông; cuống ngắn, ở mắt một hàng lông to nối liền cuống. Hoa ở ngọn, cô độc ở nách lá, trắng; đài dài 1,5cm, có tuyến ở trong; vành dài đến 19cm, 5 tai đều: tiểu nhụy có chỉ đỏ, không lông. Quả nhân cứng lam đen, trên đài đồng trưởng.
Phân bố: cây mọc hoang và được trồng khắp nơi quy mô nhỏ ở các vườn thuốc Nam, ven đường đi, bãi đất hoang, thường gặp ở Đông Nam bộ (Đồng Nai, Bình Dương, Bình Phước…) và đồng bằng sông Cửu Long (Tiền Giang, An Giang, Vĩnh Long…).
Theo dân gian, cây chỉ thiên có thể dùng để chống viêm, tiêu đờm
Bộ phận dùng: cành, lá, rễ, thu hái quanh năm. Dùng tươi hoặc phơi khô đều được.
Tính vị và tác dụng: cây có vị đắng tính mát, hạ đờm, thông khí, tiêu viêm, trừ giun.
Công dụng: nhân dân dùng làm thuốc chữa cảm gió, cam tẩu mã, hen suyễn. Lá còn dùng làm thuốc trị giun, phối hợp với bông trang đỏ tán bột cuốn như điếu thuốc để hút trị mũi có mủ.
Ở Ấn Độ dùng rễ làm thuốc trị hen suyễn, ho và lao hạch. Nhựa cây dùng trị đau khớp do giang mai. Dịch lá trộn với sữa làm thuốc đắp trị phát ban do nấm và bệnh chốc lở.
Một số bài thuốc từ cây chỉ thiên
Thường xuyên viêm họng, sốt, viêm amidal, đờm nhiều vướng cổ: lá, hoa chỉ thiên 10g, lá bướm bạc 10g, hạt núc nác 2g. Nấu với 1 lít nước giữ sôi 15 phút để nguội uống thay trà trong ngày, dùng 1 – 10 ngày. Trẻ em 1/2 – 1/3 liều.
Viêm loét dạ dày mãn tính: thường nóng rát thượng vị, đói no đều đau, có người dùng nhiều loại thuốc Đông Tây nhiều năm đều không bớt.
Cây chỉ thiên 20g nấu nước uống hàng ngày, thường sau 3 – 5 ngày thấy dễ chịu, giảm đau. Dùng liên tục 30 ngày.
Cần chú ý: điều trị loét dạ dày nên ăn đúng bữa, không dùng chất kích thích, cay nóng, tránh làm nặng, thức khuya để mau khỏi bệnh.
Chữa bệnh gà khò khè khi thay đổi thời tiết hoặc gà đá bị tổn thương: lấy 3 -5 lá chỉ thiên vò nát cho ăn, ngày 1 – 3 lần. Bài thuốc này đơn giản nhưng hiệu quả không ngờ.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
