Hạt sen (liên nhục) không chỉ là loại thực phẩm giàu dinh dưỡng mà còn được sử dụng như một vị thuốc an thần và bồi bổ sức khỏe. Với vị ngọt chát, tính bình, công năng dưỡng tâm, sáp trường, ích thận và cố tinh, liên nhục thường được dùng trong bài thuốc và món ăn chữa chứng ăn ngủ không ngon, băng lậu, di mộng tinh,…
Tên gọi khác: Liên nhục, Liên tử, Liên thực, Tương liên
Tên dược: Semen Nelumbinis
Họ: Sen (danh pháp khoa học: Nelumbonaceae)
Mô tả dược liệu liên nhục
1. Đặc điểm của hạt sen
Hạt sen có hình trái xoan và gồm có 2 mảnh. Ở đầu trên của hạt có núm màu nâu, hạt được bao phủ bởi màng mỏng màu nâu nhạt và có nhiều vân dọc. Khi bóc lớp màng nâu thì bên trong hạt có màu trắng ngà.
Hạt sen có hình trái xoan, đầu núm có màu nâu và bên trong chứa tim sen
Tách hai lá mầm ra thì có 2 đường rãnh dọc đối xứng và bên trong chứa chồi mầm màu xanh (được gọi làm tim sen hoặc tâm sen).
2. Bộ phận dùng
Hạt sen.
3. Phân bố
Sen được trồng nhiều ở nước ta, đặc biệt là các tỉnh miền Tây Nam Bộ.
4. Thu hoạch – sơ chế
Thu hoạch khi đài sen đã già. Sau đó đem tách hạt sen ra, bóc bỏ vỏ ngoài và đem phơi khô dùng dần.
Nhân dân thu hoạch liên nhục khi đài sen đã già, sau đó đem bóc vỏ ngoài rồi phơi/ sấy khô
Hoặc có thể bào chế liên nhục như sau:
Bóc bỏ vỏ ngoài rồi sao vàng dùng dần.
Bóc bỏ vỏ ngoài rồi ngâm vào nước, tiếp theo bóc lớp màng bao phủ ở trong rồi đồ cho chín. Tiếp tục đem phơi hoặc sấy cho thật khô rồi để dùng dần.
5. Bảo quản
Bải quản ở nơi khô ráo và thoáng mát.
6. Thành phần hóa học
Hạt sen rất giàu dinh dưỡng. Cụ thể khoảng 100g hạt sen có thể cung cấp đến 18g protein, 1.9 – 2.5g chất béo, 135 nước và một số khoáng chất cần thiết như phốt pho, canxi, natri và kali.
Vị thuốc liên nhục
Liên nhục có vị ngọt chát, tình bình, tác dụng an thần, cố tinh, sáp trường và dưỡng tâm
1. Tính vị
Liên nhục có vị ngọt chát, tính bình.
2. Quy kinh
Quy vào kinh Thận, Tỳ và Tâm.
3. Ăn hạt sen có tác dụng gì?
– Tác dụng của hạt sen theo Đông Y:
Công năng: Ích thận, bổ tỳ, sát trường, an thần, dưỡng tâm, cố tinh
Chủ trị: Suy nhược cơ thể, suy nhược thần kinh, cơ thể yếu, mất ngủ, ăn kém, di mộng tinh, băng lậu, tâm phiền và chứng ăn uống không tiêu. Ngoài ra hạt sen còn được dùng để bồi bổ sức khỏe cho người cao tuổi, phụ nữ sau sinh và người bị bệnh nặng lâu ngày.
– Công dụng của hạt sen theo nghiên cứu dược lý hiện đại:
Mùi thơm đặc trưng và thành phần glicozit trong hạt sen có tác dụng an thần, tăng bài tiết insulin nhằm thúc đẩy sản sinh 5-hydroxytryptamine giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ.
Với hàm lượng chất chống oxy hóa cao, hạt sne có khả năng ngăn ngừa các tác động có hại của gốc tự do và kiểm soát tiến triển của các bệnh mãn tính.
Liên nhục còn chứa kaempferol – một flavonoid tự nhiên có tác dụng chống viêm và hạn chế cơn đau do viêm khớp mãn tính.
Một số hoạt chất trong hạt sen có tác dụng chống thiếu máu cơ tim, hạ huyết áp, ức chế sự co thắt của tim và chống lại hoạt động bất thường của tim.
Enzyme L-isoaspartyl methyltransferase trong hạt sen có tác dụng sửa chữa các protein bị hư hại và chống lão hóa.
4. Cách dùng – liều lượng
Liên nhục được dùng ở dạng sắc, hoàn, thuốc bột hoặc được dùng để chế biến các món ăn bồi bổ sức khỏe. Liều dùng thông thường: 10 – 30g/ ngày.
Một số bài thuốc chữa bệnh và món ăn từ hạt sen
Hạt sen được dùng trong nhiều bài thuốc và món ăn chữa bệnh, bồi bổ sức khỏe
1. Cháo hạt sen với bao tử heo chữa suy nhược cơ thể
Chuẩn bị: Bao tử heo 1 cái, hạt sen 100g.
Thực hiện: Đem rửa sạch bao tử và cắt miếng vừa ăn, sau đó cho vào nồi cùng với hạt sen và nước. Sau đó đem hầm cách thủy cho mềm và dùng ăn khi còn nóng.
2. Canh tim heo hạt sen trị đau tim, mất ngủ và hồi hộp
Chuẩn bị: Phòng đẳng sâm 40g, tim heo 1 cái và hạt sen 60g.
Thực hiện: Rửa sạch và thái mỏng tim heo. Dùng rượu rửa sạch phòng đẳng sâm rồi thái thành khúc. Hạt sen đem rửa và ngâm cho mềm. Sau đó cho tất cả nguyên liệu vào nồi với 6 chén nước, nấu với lửa lớn cho đến khi sôi khoảng 10 phút thì hạ lửa nhỏ và hầm trong 2 giờ.
3. Bài thuốc trị giun kim
Chuẩn bị: Đường phèn 20g, hạt cau 12g, hạt hướng dương và hạt bí đỏ (đã tách vỏ) mỗi vị 30g, hạt sen 50g.
Thực hiện: Đem xay hạt cau, hạt sen, hạt bí đỏ và hạt hướng dương rồi cho vào nồi, thêm 250ml và đun chín nhừ. Sau đó thêm đường vào khuấy đều, chia thành 3 lần ăn trong ngày. Sử dụng bài thuốc này trong vòng 5 ngày để giun kim tự chui ra ngoài.
4. Bài thuốc trị người lớn suy nhược, trẻ nhỏ chán ăn và chậm lớn
Chuẩn bị: Mầm lúa 30g, đậu ván trắng 10g, hạt sen 100g và trần bì 12g.
Thực hiện: Đem dược liệu sao qua, tán bột mịn. Mỗi lần dùng 100g bột thuốc uống cùng với nước cơm, ngày dùng 3 lần.
5. Trà sen cúc giúp ăn ngon ngủ ngon
Chuẩn bị: Cúc hoa 400g, hạt sen 300g và nhụy sen 400g.
Thực hiện: Đem hạt sen sấy khô và sao vàng, nhụy sen đem phơi hoặc sấy khô. Cúc hoa phơi trong mát cho khô hoàn toàn. Sau đó đem 3 nguyên liệu này sao vàng cho bốc mùi thơm và trải ra cho nguội. Cho trà vào lọ thủy tinh kín, mỗi lần dùng 1 ít trà hãm với nước sôi uống.
6. Bài thuốc trị chứng lỵ mãn tính và tiêu chảy do tỳ hư
Bài thuốc 1: Chuẩn bị đẳng sâm 12g, hoàng liên 5g và hạt sen 12g. Đem sắc uống, mỗi ngày dùng 1 thang.
Bài thuốc 2: Dùng sa nhân, trần bì và cát cánh mỗi vị 6g, ý dĩ, bạch biển đậu, bạch truật, đảng sâm, hạt sen, hoài sơn (củ mài) và bạch linh mỗi vị 10g, cam thảo 4g. Đem các vị làm thuốc hoàn tán hoặc sắc uống, ngày dùng 1 thang.
7. Bài thuốc trị chứng đới hạ, băng lậu, di hoạt tinh do thận hư
Chuẩn bị: Ba kích, bổ cốt chỉ, phúc bồn tử, liên nhục, long cốt và sơn thù các vị bằng lượng nhau.
Thực hiện: Tán thành bột, sau đó trộn với hồ làm thành hoàn. Khi đói, dùng 10g hoàn uống với muối nhạt.
8. Bài thuốc trị chứng hoạt tinh và di tinh ở nam giới
Chuẩn bị: Long cốt, sa tật lê, mẫu lệ, liên nhục, khiếm thực, liên tu, kim anh tử mỗi vị 12g.
Thực hiện: Sắc uống, ngày dùng 1 thang.
9. Bài thuốc chữa di hoạt tinh và tăng cường chức năng sinh lý nam giới
Chuẩn bị: Ba kích, sơn thù, phụ tử, liên nhục, phúc bồn tử, long cốt, bổ cốt chỉ mỗi vị 20g.
Thực hiện: Đem các vị nghiền thành bột, sau đó dùng hồ nếp làm thành hoàn. Mỗi lần dùng 12g chiêu với nước muối loãng, nên dùng thuốc khi đói.
10. Bài thuốc trị chứng hư lao khiến tim đập hồi hộp, tâm phiền không ngủ được, hoa mắt và đầu váng
Chuẩn bị: Trần bì 6g, cam thảo 4g, viễn chí, phục thần, toan táo nhân, hoàng kỳ, liên nhục và đảng sâm mỗi vị 12g.
Thực hiện: Sắc uống, mỗi ngày dùng 1 thang.
11. Cháo phục linh, củ mài và hạt sen trị tỳ hư gây tiêu chảy
Chuẩn bị: Gạo tẻ (sao vàng), củ mài và hạt sen (sao) mỗi vị 30g, phục linh 15g.
Thực hiện: Đem nguyên liệu tán bột mịn, sau đó khuấy đều trong nước sôi đến khi thành chè bột. Khi hỗn hợp đều, thêm 1 ít đường trắng vào rồi dùng ăn 2 lần/ ngày (sáng – tối).
12. Chè trứng gà, hạt sen trị suy nhược ở người cao tuổi, phụ nữ sau sinh và người bị bệnh nặng lâu ngày
Chuẩn bị: Đường 30g, hạt sen 30g, trứng gà 1 quả và rượu 30ml.
Thực hiện: Đem hạt sen ngâm nở rồi nấu chín nhừ, khuấy đều với đường. Cho rượu và trứng đảo trên chảo cho chín rồi cho vào chè và dùng ăn trước khi ngủ.
13. Chè hạt sen củ súng trị tiểu đêm nhiều, di tinh, tảo tiết, kinh nguyệt ra quá nhiều, đới hạ huyết trắng
Chuẩn bị: Củ sứng và hạt sen mỗi thứ 30g, 1 ít đường.
Thực hiện: Nấu thành chè và dùng ăn vào buổi sáng.
14. Thịt lợn hầm hạt sen trị chứng đau lưng ở phụ nữ mang thai, sảy thai liên tiếp và các trường hợp dọa sảy thai
Chuẩn bị: Thịt lợn nạc 150g và hạt sen 30g.
Thực hiện: Rửa sạch thịt rồi cắt thành miếng to, sau đó cho vào nồi với hạt sen, nước và gia vị. Hầm đến khi hạt sen và thịt chín nhừ, dùng ăn 1 lần/ ngày.
15. Cháo hạt sen trị suy nhược cơ thể và đại tiện lỏng lâu ngày
Chuẩn bị: Gạo tẻ 150g và hạt sen 30g.
Thực hiện: Đem hạt sen ngâm mềm rồi với gạo tẻ thành cháo. Khi chín, thêm ít đường hoặc ít muối và dùng ăn khi nóng.
16. Cháo hạt sen cá lóc chữa thiếu máu
Chuẩn bị: Cá lóc 300g, hạt sen 50g, gạo tẻ 100g và gạo nếp 50g, gia vị vừa đủ.
Thực hiện: Đem rửa sạch cá rồi hấp chín, gỡ lấy thịt và đem ướp với gia vị. Gạo nếp, gạo tẻ và hạt sen đem ngâm cho mềm rồi xay nhuyễn thành bột. Xương cá đem nấu lấy nước ngọt, sau đó thêm 300ml nước vào nấu cùng bột với lửa nhỏ. Khi cháo chín, cho thịt cá vào đảo đều rồi nêm nếm gia vị và dùng ăn khi nóng. Ăn món cháo này khi đói trong vòng 10 ngày trị thiếu máu rất hiệu quả.
17. Cháo hạt sen củ mài trị tiêu chảy phân sống
Chuẩn bị: Củ mài 50g, liên nhục 100g, đường phèn 20g và hồng xiêm non 15g.
Thực hiện: Rửa sạch hồng xiêm rồi giã nhỏ, cho vào nồi nấu với 250ml. Sau đó chắt bỏ bã và lấy nước. Đem củ mài và hạt sen sấy khô rồi tán thành bột, đem bỏ vào nước hồng xiêm rồi khuấy đều và đun nhỏ lửa thành cháo. Khi chín, thêm đường phèn vào và dùng ăn khi đói. Mỗi ngày ăn 3 lần trong liên tục 3 ngày.
18. Bài thuốc trị đau đầu
Chuẩn bị: Đậu đen (sao chín) 40g, vỏ núc nác (sao rượu) 12g, liên nhục 20g, lá dâu non 20g, thục địa và lá vông non mỗi vị 40g.
Thực hiện: Đem các nguyên liệu sao chín, sao đó giã nhuyễn và thêm một ít đường vào làm thành viên to bằng hạt ngô. Sau đó đem sấy khô và bảo quản trong lọ kín. Mỗi lần uống 20g, ngày dùng 2 lần.
19. Cháo hạt sen trị chứng lẫn ở người cao tuổi
Chuẩn bị: Gạo tẻ loại ngon 100g và liên nhục 20g.
Thực hiện: Đem nấu thành cháo và ăn 3 bữa/ ngày.
20. Bài thuốc chữa suy nhược thần kinh
Chuẩn bị: Hoài sơn và sâm bố chính mỗi vị 12g, liên nhục 16g.
Thực hiện: Đem các vị tán bột, trộn với mật ong làm thành viên. Mỗi ngày uống từ 20 – 30g.
21. Chè long nhãn hạt sen giúp thanh nhiệt và bồi bổ sức khỏe
Chuẩn bị: Long nhãn, củ mài và hạt sen, đường cát trắng.
Thực hiện: Nấu chè ăn, khi dùng có thể thêm đá vào ăn cho mát.
22. Bài thuốc trị chứng mất ngủ, ngủ không ngon
Chuẩn bị: Táo nhân (sao đen), thảo quyết minh (hạt muồng) và liên nhục mỗi vị 40g.
Thực hiện: Đem tán thành bột, sau đó đem luyện với hồ làm thành hoàn to bằng hạt ngô. Sấy khô và cất trong lọ kín dùng dần. Mỗi lần ăn 20g, ngày dùng 2 lần.
23. Nước sen – dừa giúp thanh nhiệt và cải thiện giấc ngủ
Chuẩn bị: Dừa nạo 100g, hạt sen 100g và đường cát 400g.
Thực hiện: Nấu hạt sen cho chín mềm, sau đó cho dừa nạo và đường vào khuấy đều. Có thể bảo quản trong tủ lạnh cho mát và dùng uống nhiều lần trong ngày.
24. Gà hầm hạt sen giúp an thai, chữa mất ngủ và cải thiện trí nhớ
Chuẩn bị: Hạt sen 100g, gia vị và gà ta 1 con.
Thực hiện: Rửa sạch gà và chặt thành từng miếng vừa ăn. Đem hạt sen ngâm nước ấm cho mềm. Sau đó cho gà và hạt sen vào nồi, thêm 200ml nước dừa và 200ml nước lọc vào hầm cho chín mềm. Khi ăn, nêm nếm gia vị vừa phải và dùng ăn khi nóng.
25. Bài thuốc trị chứng dương khí hậu thiên hư tổn khiến người gầy xanh, mỏi mệt, hơi thở ngắn, ăn không ngon, tiêu lỏng
Chuẩn bị: Phụ tử 2g, liên nhục (sao) 6g, mạch môn, chích cam thảo và ngũ vị (tẩm mật sao) mỗi vị 4g, hoàng kỳ (tẩm mật sao) 8g, bạch truật (tẩm mật sao) 20g.
Thực hiện: Khi sắc, cho thêm đại táo và gừng nướng vào. Dùng uống hết trong ngày.
Lưu ý khi sử dụng hạt sen
Hạt sen có tính bình và không độc nên không có chống chỉ định tuyệt đối. Tuy nhiên người có đại tiện táo và thực nhiệt nên thận trọng khi dùng.
Có thể chế biến hạt sen thành mứt hoặc bánh cho trẻ nhỏ ăn nhằm tăng cường sức khỏe và kích thích vị giác
Hạt sen (liên nhục) là vị thuốc quý, có tác dụng bồi bổ sức khỏe và an thần. Ngoài ra, bạn có thể phối hợp với trà tâm sen để làm giảm căng thẳng thần kinh, điều hòa hoạt động của tim mạch và cải thiện chất lượng giấc ngủ.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
