✴️ Huyền hồ
Huyền hồ là vị thuốc lạ, thuộc họ Thuốc phiện – Papaveraceae. Vị thuốc này có tác dụng chỉ thống (giảm đau), phá huyết ứ, điều huyết và hoạt huyết nên được dùng trong quá trình điều trị các chứng bệnh về huyết như bế kinh, thống kinh, rối loạn kinh nguyệt, chấn thương gây bầm tím.
Tên gọi khác: Huyền hồ sách, Diên hồ sách, Sanh diên hồ, Vũ hồ sách, Nguyên hồ.
Tên dược: Rhizoma Corydalis
Tên khoa học: Corydalis ambigua
Họ: Thuốc phiện (danh pháp khoa học: Papaveraceae)
Mô tả dược liệu huyền hồ
1. Đặc điểm thực vật
Huyền hồ là cây thân thảo, sống lâu năm. Cây thân nhỏ, cao khoảng 20 – 50cm. Lá mọc đối xứng, lá kép xẻ lông chim, mép lá nguyên.
Hình ảnh huyền hồ – cây thân thảo, sống lâu năm, có chiều cao khoảng 20 – 50cm
Hoa nở vào mùa xuân hoặc nở vào tháng 5 hằng năm, hoa mọc ở cuối thân, có màu hồng hoặc màu tím nhạt. Hoa mọc thành chùm và có hình môi. Rễ củ mọc dưới đất, có hình cầu.
2. Bộ phận dùng
Củ rễ được dùng làm thuốc, được gọi là diên hồ sách.
3. Phân bố
Cây mọc nhiều các một tỉnh Trung Quốc như Triết Giang, Phúc Kiến, Nhiệt Hà. Trong đó dược liệu ở Triết Giang có chất lượng tốt nhất.
4. Thu hái – sơ chế
Thu hoạch sau tiết lập xuân. Đào củ rễ lên, sau đó đem rửa sạch đất cát, phơi nắng và cất dùng dần. Dược liệu sao khi phơi khô có mặt ngoài vàng tươi hoặc màu vàng đất, đường kính khoảng 1 – 1.5cm. Bề mặt có nhiều vết lăn gang, củ vàng ánh, cứng chắc.
Khi dùng, có thể bào chế huyền hồ với giấm (cứ 10kg dược liệu thì dùng 2kg giấm). Đem đun với lửa nhỏ cho đến khi giấm cạn hoàn toàn. Sau đó đem phơi khô, tán bột, tẩm muối hoặc rượu tùy theo mục đích sử dụng.
5. Bảo quản
Nơi khô ráo.
6. Thành phần hóa học
Dược liệu chứa một số alkaloid như protin, corybolbin, dehydrocorydalin, corydalin,…
Vị thuốc huyền hồ
Vị thuốc diên hồ sách có vị đắng, hăng, tính ôn, tác dụng lợi khí, điều kinh, phá huyết ứ, giảm đau,…
1. Tính vị
Vị đắng, hăng, tính ôn.
2. Quy kinh
Quy vào kinh Phế, Vị, Tâm và Can.
3. Tác dụng dược lý
– Theo Đông Y:
Công năng: Chỉ thống, tán ứ, hoạt huyết, lợi khí. Tẩm với giấm làm tăng tác dụng giảm đau, tẩm rượu tăng tác dụng hành huyết. Sao vàng có tác dụng điều huyết, còn dùng sống có tác dụng phá huyết.
Chủ trị: Đau bụng do khí hư, rối loạn kinh nguyệt, bế kinh, huyết ứ gây đau, chấn thương tụ máu, sản hậu ứ huyết thành hòn cục, trị đau nhức toàn thân, thông lợi tiểu tiện
– Theo nghiên cứu dược lý hiện đại:
Dược liệu làm tăng nồng độ nội tiết được vỏ tuyến thượng thận sản sinh.
Huyền hồ có tác dụng cải thiện giấc ngủ, giảm đau, an thần.
Thực nghiệm trên thỏ cho thấy, dược liệu làm tăng lưu lượng máu ở động mạch vành tim.
Huyền hồ làm giảm nhẹ lượng mỡ ở chuột bị xơ vữa động mạch.
Thuốc ức chế loét dạ dày do histamine và acid acetic ở chuột thực nghiệm.
4. Cách dùng – liều lượng
Thuốc được dùng ở dạng tán, hoàn, sắc và thường được phối hợp với các dược liệu khác. Ngày dùng khoảng 4 – 10g.
Bài thuốc chữa trị bệnh từ vị thuốc huyền hồ
Vị thuốc huyền hồ được dùng để chữa chứng rối loạn kinh nguyệt, chậm kinh, bầm tím do té ngã,…
1. Bài thuốc trị ho ở trẻ nhỏ và người cao tuổi
Chuẩn bị: Khô phàn 2.5 chỉ và huyền hồ 1 lượng.
Thực hiện: Đem các vị tán bột, mỗi lần dùng 6g ngậm với 1 cục kẹo mạch nha, nuốt từ từ.
2. Bài thuốc trị chứng tiểu ra máu
Chuẩn bị: Phác tiêu 7.5 chỉ và huyền hồ 1 lượng.
Thực hiện: Đem các vị tán bột, mỗi lần dùng 4 chỉ sắc lấy nước uống.
3. Bài thuốc chữa chứng đau phần ngoài do khí kết khối
Chuẩn bị: Tụy tạng heo và huyền hồ tán bột.
Thực hiện: Đem tụy tạng heo xát thành từng miếng, nấu chín và chấm bột thuốc ăn hàng ngày.
4. Bài thuốc trị chứng bệnh khí huyết ở phụ nữ như kinh nguyệt không đều, đau bụng do ứ huyết,…
Chuẩn bị: Đương quy (tẩm rượu sao), huyền hồ (bỏ vỏ, sao giấm) mỗi thứ 1 lượng, quất hồng 2 lượng.
Thực hiện: Đem các vị tán bột, trộn với rượu và luyện với hồ làm thành hoàn to bằng hạt ngô đồng. Mỗi lần dùng 100 viên uống cùng với nước giấm sắc khi đói.
5. Bài thuốc trị chứng đau quặn ruột ở trẻ nhỏ
Chuẩn bị: Tiểu hồi hương và diên hồ sách, các vị bằng lượng nhau.
Thực hiện: Đem các vị tán bột, sao vàng và dùng uống với nước cơm khi đói.
6. Bài thuốc trị chứng đau giữa đầu hoặc đau một bên đầu
Chuẩn bị: Trư nha tạo giác 2 trái (bỏ vỏ, hạt, tán bột), thanh đại 2 chỉ và huyền hồ sách 7 củ.
Thực hiện: Tán bột mịn, trộn với nước làm thành viên to như hạt hạnh nhân. Mỗi lần dùng 1 viên hòa với nước rồi nhỏ vào mũ, đồng thời ngâm 1 đồng tiền bằng đồng. Khi nào thấy nhớt nhãi chảy ra thì bớt đau.
7. Bài thuốc trị chứng đau bụng ở nữ giới do khí ngưng huyết trệ
Chuẩn bị: Đương quy, quế tâm, chỉ xác, đào nhân, huyền hồ, xuyên khung, mộc hương, xích thược, địa hoàng.
Thực hiện: Đem các vị sắc lấy nước uống, ngày dùng 1 thang cho đến khi khỏi.
8. Bài thuốc trị chứng đau bụng do bế kinh
Chuẩn bị: Nga truật, tam lăng và mộc hương mỗi vị 1.5 chỉ, hậu phác, đương quy, thược dược và diên hồ sách mỗi vị 3 chỉ.
Thực hiện: Đem các vị sắc lấy nước uống, ngày dùng 1 thang cho đến khi khỏi.
9. Bài thuốc trị chứng viêm dạ dày, loét dạ dày, đau thần kinh chức năng dạ dày do ứ huyết và khí trệ sinh ra
Chuẩn bị: Thiên tử 1 phần và huyền hồ 9 phần.
Thực hiện: Đem các vị tán bột, mỗi lần dùng 3 chỉ uống với nước. Ngày sử dụng từ 2 – 3 lần và duy trì trong thời gian dài.
10. Bài thuốc trị chứng chảy máu
Chuẩn bị: Bột diên hồ sách.
Thực hiện: Dùng bột thuốc gói trong bông và nhét vào lỗ tai. Máu chảy bên phải thì nhét lỗ mũi bên trái và ngược lại.
11. Bài thuốc trị tiểu tiện không thông
Chuẩn bị: Xuyên luyện tử và huyền hồ, các vị bằng lượng nhau.
Thực hiện: Đem các vị tán bột, mỗi lần dùng nửa chỉ uống với nước sôi thêm 1 ít dầu mè.
12. Bài thuốc trị mình nóng chân lạnh, đau tim do nhiệt quyết
Chuẩn bị: Thịt quả kim linh tử và huyền hồ sách (bỏ vỏ) bằng lượng nhau.
Thực hiện: Đem các vị tán thành bột, mỗi lần dùng 2 chỉ uống với nước sôi hoặc rượu nóng.
13. Bài thuốc trị chứng đau sau khi sinh
Chuẩn bị: Huyền hồ.
Thực hiện: Sao và nghiền mịn, dùng 6g uống với rượu cho đến khi khỏi.
14. Bài thuốc trị sán khí nguy cấp
Chuẩn bị: Toàn yết (bỏ phần độc, dùng sống) và huyền hồ sao muối, các vị bằng lượng nhau.
Thực hiện: Đem các vị tán bột mịn, mỗi lần dùng 1.5g uống với rượu muối khi đói.
15. Bài thuốc trị chứng đau nhức gân cốt do té ngã từ trên cao
Chuẩn bị: Diên hồ sách.
Thực hiện: Nghiền bột, mỗi lần dùng 2 chỉ uống với rượu, ngày dùng 2 lần cho đến khi khỏi.
16. Bài thuốc trị đau ở vùng vị quản
Chuẩn bị: Nga truật, đương quy, huyền hồ, ngũ linh chi và cao lương khương.
Thực hiện: Đem các vị sắc lấy nước uống.
17. Bài thuốc trị chứng thống kinh
Chuẩn bị: Hương phụ (sao giấm) 4 lượng và huyền hồ (sao rượu) 2 lượng.
Thực hiện: Tán bột, mỗi lần dùng 2 chỉ uống với rượu nóng.
18. Bài thuốc trị đau nhức thần kinh mặt
Chuẩn bị: Thương nhỉ tử 3 chỉ, bạch chỉ, huyền hồ và xuyên khung mỗi thứ 5 chỉ.
Thực hiện: Dùng các vị sắc lấy nước uống.
19. Bài thuốc giúp phòng ngừa và điều hòa kinh nguyệt
Chuẩn bị: Đương quy 20g, ngô thù du (sao riêng) 16g, hương phụ 24g, bạch linh 20g, bãi diệp 12g, gừng 3 lát, xuyên khung 16g, thục địa 32g, bạch thược 20g, huyền hồ 16g, bạch chỉ 12g.
Thực hiện: Sắc lấy nước, chia thành 3 lần uống trong ngày.
Kiêng kỵ khi dùng dược liệu huyền hồ
Phụ nữ mang thai, người có chứng rong kinh, băng huyết, người hư yếu và có kinh sớm không nên dùng vị thuốc này.
Không sử dụng đồng thời với các loại thuốc chống đông máu.
Trước khi sử dụng vị thuốc huyền hồ chữa bệnh, bạn nên tham khảo ý kiến của thầy thuốc để được điều chỉnh liều lượng thích hợp. Tự ý áp dụng bài thuốc có thể gây ra tác dụng phụ và ảnh hưởng xấu đến quá trình điều trị.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
BÀI VIẾT KHÁC
