Mọi người thường nghĩ rằng cơ thể chỉ tạo ra dịch nhầy để đáp ứng lại với bệnh tật, yếu tố gây dị ứng hoặc chất kích ứng. Tuy nhiên thì cơ thể vẫn luôn sản xuất dịch nhầy, vốn là một chất rất quan trọng đối với chức năng của một số cơ quan và hệ thống miễn dịch.
Gần như chúng ta đều không biết rằng mình vẫn đang tiết ra dịch nhầy và sử dụng chúng. Chỉ khi có những vấn đề về sức khỏe thì bạn mới nhận ra được điều này.
Vậy thì hãy tìm hiểu dịch nhầy là gì, nó hình thành như thế nào và nguyên nhân nào gây ra tích tụ dịch nhầy. Chúng ta cũng sẽ khám phá các mẹo để làm giảm dịch nhầy này và khi nào cần phải khám bác sĩ.
Dịch nhầy là chất dịch cơ thể sản xuất ra để lót các vùng ẩm ướt như:
Hầu hết mọi người chỉ để ý tới dịch nhầy khi bị đau hay tiếp xúc với yếu tố gây dị ứng hoặc chất gây kích ứng trong không khí. Nhưng các tuyến ở những vùng được liệt kê trên đều tiết dịch nhờn liên tục, khoảng 1-2 lít mỗi ngày.
Dịch nhầy giúp cơ thể thực hiện các chức năng quan trọng, như:
Dịch nhầy giúp giữ các vi sinh vật và vi hạt trên bề mặt đường hô hấp. Các tế bào dạng lông lót bên trong phổi, còn gọi là lông mao, tạo ra những đợt sóng để đẩy các thành phần lạ lên trên và ra khỏi đường hô hấp.
Khi dịch nhầy có chứa các phần tử lạ sẽ được đưa đến phía sau họng và thường được đẩy xuống dưới cổ họng.
Sau khi đi xuống vùng cổ họng, hoặc là dịch nhầy sẽ đến dạ dày nơi nó được tiêu hóa và loại bỏ khỏi cơ thể theo phân hay nước tiểu hoặc có thể được ho lên và khạc ra ngoài.
Dịch nhầy chủ yếu được tạo thành từ nước, nhưng nó cũng chứa các protein quan trọng và đường. Các tế bào tiết dịch nhầy cũng tạo ra các phân tử hỗ trợ hệ miễn dịch và các phân tử này hòa trộn vào trong dịch nhầy.
Các phân tử trong dịch nhầy bao gồm:
Các mô lót đường hô hấp, mũi, xoang và miệng chứa hai loại tế bào chính: tế bào tiết nhầy và tế bào lông chuyển.
Dịch nhầy chủ yếu là nước và một phân tử tạo gel gọi là mucin.
Các tế bào tiết đặc biệt được gọi là tế bào hình đài là nơi sản xuất chính và giải phóng mucin. Một tế bào hình đài có hình dạng giống như một chiếc cốc thời trung cổ và không được bao phủ bởi lông mao.
Tế bào hình đài và các tế bào bài tiết khác cũng giải phóng protein, muối, chất béo và các phân tử miễn dịch kết hợp với mucin để tạo nên dịch nhầy.
Các tuyến dưới niêm mạc, thường thấy ở đường hô hấp, miệng và đường tiêu hóa, cũng sản xuất, giải phóng mucin và dịch nhầy.
Các tế bào lông mao sử dụng các vi nhung mao để đưa chất nhờn đi khắp cơ thể. Các lông mao di chuyển bằng cách tạo ra 1 đợt sóng đều đặn để đẩy chất nhầy đi theo từng đợt.
Khi đường hô hấp tiếp xúc với chất gây kích ứng, các tế bào hình đài và các tuyến dưới niêm mạc sản xuất thêm chất nhầy để làm sạch đường thở.
Ngoài ra, nhiễm trùng có thể gây viêm đường hô hấp, do đó có thể kích thích các tuyến dưới niêm mạc sản xuất nhiều dịch nhầy hơn. Trong thời gian bị nhiễm trùng, chất nhầy thường bị đặc lại vì chứa nhiều các tế bào miễn dịch và các phân tử ngoại lai.
Phản ứng dị ứng xảy ra khi hệ thống miễn dịch phản ứng quá mức với một chất vô hại. Phản ứng này kích hoạt giải phóng histamine – một hợp chất có thể khiến đường hô hấp phù nề và kích thích các tuyến dưới niêm tiết ra nhiều dịch nhầy hơn.
Hầu hết những người khỏe mạnh không biết rằng cơ thể của họ liên tục sản xuất và sử dụng dịch nhầy.
Một số vấn đề sức khỏe có thể làm tích tụ dịch nhầy (kích thích sản xuất quá mức), ngăn chặn và giảm đào thải dịch nhầy hoặc do dịch nhầy đặc lại.
Các yếu tố có thể làm tăng tiết dịch nhầy bao gồm:
Cách tốt nhất để giải quyết sự tích tụ dịch nhầy phụ thuộc vào nguyên nhân cơ bản bên dưới và các yếu tố góp phần nên.
Các mẹo nhỏ chăm sóc tại nhà bao gồm:
Nhiều sản phẩm tự nhiên có thể làm giảm sự tích tụ dịch nhầy hoặc điều trị các bệnh lí đường hô hấp gây tăng tiết nhầy. Các thảo dược có bằng chứng thông qua các nghiên cứu khoa học gồm:
Nếu dịch nhầy tích tụ nhiều hoặc kéo dài, nó có thể dẫn đến:
Hãy đi khám bác sĩ khi thấy tiết dịch nhầy quá nhiều mà không có nguyên nhân rõ ràng, hoặc nếu thấy dịch nhầy có những tính chất sau:
Bạn cũng nên đi khám khi tăng tiết dịch nhầy kèm theo một trong những dấu hiệu sau đây:
Dịch nhầy là chìa khóa trong hoạt động bình thường của các hệ cơ quan và hệ thống miễn dịch trong cơ thể, chính vì vậy việc tiết dịch nhầy vẫn diễn ra liên tục và đều đặn.
Một số vấn đề sức khỏe có thể gây tăng tiết nhầy hoặc làm cơ thể sản xuất quá mức và gây ra các biến chứng.
Thông thường các loại thuốc và một số biện pháp chăm sóc tại nhà có thể làm giảm lượng dịch nhầy tăng tiết ra này. Hãy đi khám bác sĩ nếu việc tiết dịch nhầy nhiều không có nguyên nhân rõ ràng, không giải quyết được bằng các biện pháp chăm sóc tại nhà hoặc có kèm theo các triệu chứng khó chịu khác.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh