ĐỊNH NGHĨA
Rối loạn trao đổi khí giữa phế nang – mao mạch, dẫn đến thiếu oxy, tăng CO2, toan máu.
PaO2 < 60mmHg và/ hoặc PaCO2 > 50mmHg và pH < 7,2.
Bình thường: PaO2 = 80-100mmHg, PaCO2= 35-45mmHg, pH=7,35-7,45.
Thường gặp ở trẻ sơ sinh, nhất là trẻ sanh non. Tử vong do suy hô hấp đứng hàng đầu ở tử vong trẻ sơ sinh.
SINH LÝ BỆNH
Sự phát triển của phổi
Giai đoạn mô phôi: 3-6 tuần.
Giai đoạn giả tuyến: 7-16 tuần.
Giai đoạn ống nhỏ: 17-24 tuần.
Giai đoạn nang: 24-34 tuần.
Giai đoạn phế nang: 36 tuần - 2 tuổi.
Tính sống còn của thai: 24 tuần.
Sau 34 tuần phế nang mới hoạt động có hiệu quả.
Surfactant
Do tế bào phổi II sản xuất, gồm 90% lipid và 10% protein.
Vai trò:
Làm giảm sức căng bề mặt, giảm xẹp phổi vào cuối kỳ thở ra, giãn phế nang.
Tăng dung tích khí cặn chức năng.
Surfactant giảm đi khi:
Ở trẻ sanh non : Phổi chưa trưởng thành → chưa sản xuất đủ surfactant.
Ở trẻ đủ tháng: do giảm sản xuất hay bị phá hủy , ức chế khi có các yếu tố nguy cơ:
Mẹ dùng thuốc (ức chế beta), mẹ bị bệnh (tiểu đường,..).
Sanh mổ chưa khởi phát chuyển dạ.
Thiếu Oxy máu, sanh ngạt.
Giảm thể tích, hạ HA.
Hạ thân nhiệt.
Tổn thương phổi nặng ( VP hít phân su,..).
Thiếu surfactant → phế nang xẹp → RL trao đổi khí → SHH.
Dịch phổi.
Phổi thai nhi tham gia vào việc tạo nên nước ối.
Sau sanh, phổi ngừng bài tiết và tăng hấp thu vào máu và bạch huyết. 2/3 được hấp thu vào 4 giờ đầu sau sanh.
Hấp thu giảm khi có yếu tố nguy cơ:
Catecholamin giảm.
Độ giãn nở của phổi, surfactant giảm.
Không có tác dụng của sức ép lồng ngực khi sanh đường âm đạo.
Khi lượng dịch phổi hấp thu chậm quá → RL trao đổi khí → SHH.
Shunt trong phổi và ngoài phổi.
Shunt trong phổi: phế nang xẹp → máu chảy qua phế nang nhưng không trao đổi được Oxy và CO2 → SHH.
Shunt ngoài phổi: máu tĩnh mạch từ tim phải hay động mạch phổi chảy qua các lỗ thông liên nhĩ, liên thất, ống động mạch vào tim trái hay động mạch chủ ( shunt Phải - Trái )→ máu không lên phổi nên không trao đổi được khí → SHH.
Sự thích nghi của trẻ sơ sinh khi chào đời.
Bắt đầu ngay khi chào đời đến nhiều ngày sau sanh.
Sự thích nghi của hệ hô hấp: tiếng khóc đầu tiên → phổi nở ra và bắt đầu trao đổi khí.
Sự thích nghi của hệ tuần hoàn: bào thai chỉ có 10-12% lượng máu lên phổi , còn lại đa số máu từ nhĩ phải qua nhĩ trái bằng lỗ Botal ( 46%), và máu từ động mạch phổi vào động mạch chủ bằng ống động mạch ( 30%).
Sau sanh, cuống rốn bị cắt, áp lực máu bên phải giảm, các lỗ Botal và ống động mạch từ từ đóng lại ( sau vài ngay đến vài tuần) , kháng lực mạch máu phổi giảm → máu lên phổi tăng và bắt đầu trao đổi khí.
Sự thích nghi của hệ thần kinh: trung tâm hô hấp bắt đầu điều hòa nhịp thở.
Sự thích nghi của hệ chuyển hóa: những phút đầu sau sanh, trẻ thiếu oxy nên chuyển hóa con đường yếm khí, nên hồi sức tốt để tình trạng này không kéo dái. Trong máu vẫn còn tồn tại huyết sắc tố bào thai ( 60%-80%) có khả năng gắn nhiều Oxy hơn. Tỷ lệ này giảm dần , sau 6 tháng tuổi chỉ còn < 2%.
Tại phòng sanh, đánh giá sự thích nghi của trẻ ngay sau khi ra đời bằng chỉ số APGAR lúc 1 phút và 5 phút.
Bảng 1: ĐÁNH GIÁ APGAR
.png)
7-10 điểm: bình thường.
4-6 điểm: ngạt nhẹ.
< 4 điểm: ngạt nặng.
CHẨN ĐOÁN LÂM SÀNG
Thay đổi tần số thở.
Thở nhanh > 60 lần/ phút.
Thở chậm < 30 lần / phút, thở nấc.
Thở không đều, cơn ngưng thở dài > 15- 20 giây.
Cơn ngưng thở do:
Trẻ sanh non não chưa trưởng thành.
Một số bệnh lý gây rối loạn chi huy ở trung tâm điều hòa nhịp thở trung ương.
Kiệt sức sau một thời gian dài thở gắng sức.
Thở gắng sức: Bảng điểm Silvermann (bảng 2).
Tím.
Khi Hb khử (không gắn O2) > 3g/100ml.
Đa hồng cầu: biểu hiện sớm.
Thiếu máu: biểu hiện muộn.
Tím ngoại biên (tím ở đầu chi) : do lạnh hay tưới máu kém.
Tím toàn thân: tím ở da và niêm mạc (chi, thân, môi, lưỡi,..).
Tím phân biệt: phần trên cơ thể hồng, phần dưới cơ thể tím, do shunt P-T qua ống động mạch ( từ ĐM phổi sang ĐM chủ).
Bảng 2: BẢNG ĐIỂM SILVERMANN
.png)
Nhẹ: < 3 điểm Vừa: 3-5 điểm Nặng: > 5 điểm.
Chú ý việc đánh giá bảng điểm này còn bị ảnh hưởng bởi tuổi thai và tình trạng thần kinh.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
