Phân loại thuốc kháng sinh
Kháng sinh được hiểu là loại thuốc có khả năng tiêu diệt vi khuẩn hoặc kìm hãm sự phát triển của vi khuẩn một cách đặc hiệu.
Có 7 nhóm kháng sinh thường gặp đó là:
– Nhóm β – lactam (penicillin, ampicillin, amoxicillin, cephalosporin,…).
– Nhóm macrolid (erythromycin, clarithromycin, roxithromycin,…).
– Nhóm lincosamid (lincomycin, clindamycin).
– Nhóm tetracyclin ( doxycylin, minocyclin,…).
– Nhóm phenicol (chloramphenicol, thiamphenicol).
– Nhóm aminoglycosid (streptomycin, kanamycin,…).
– Nhóm quinolon (offloxacin, ciprofloxacin,…).
Tùy từng trường hợp nhiễm khuẩn ở mỗi người, bác sĩ sẽ kê đơn chỉ định dùng thuốc kháng sinh phù hợp.
5 nhóm thuốc kháng sinh cấm dùng cho mẹ bầu
Nhóm amioglycosid gây điếc vĩnh viễn
Kháng sinh nhóm aminoglycosid là một nhóm kháng sinh thường được sử dụng rất hay gặp trong điều trị các bệnh nhiễm trùng tai – mũi – họng, nhiễm trùng ổ bụng, nhiễm trùng màng não. Chúng ta có thể gặp kháng sinh này dưới các tên như gentamicin, amikacin, neomycin, streptomycin, tobramycin… Đặc biệt với các bệnh về phổi, thuốc hay được lựa chọn khi có hiện tượng viêm phổi xảy ra. Thuốc còn được sử dụng để bào chế các thuốc nhỏ mắt như tobra, tobrex…
Đối với phụ nữ đang mang thai hoặc có ý định sắp mang thai không được dùng các thuốc này. Nguyên nhân là thuốc có thể gây tổn thương thận và gây độc cho tai trong của em bé (gây điếc không hồi phục). Vì thế, bà mẹ mang thai không được dùng thuốc này để tránh nguy cơ ảnh hưởng tới sức nghe của trẻ sau này. Người có thai cần tránh một số loại thuốc kháng sinh làm ảnh hưởng tới thai nhi
Nhóm tetracyclin gây hỏng men răng
Tetracyclin là một kháng sinh đường ruột. Người ta thường dùng kháng sinh này để trị các bệnh đi ngoài do bị tả, kiết lỵ, nhiễm E.coli. Các nhiễm trùng tiêu hóa khác cũng rất nhạy cảm với kháng sinh này. Đây cũng là một kháng sinh phổ thông ở các hiệu thuốc, các cơ sở y tế tuyến đầu vì giá thành của nó thấp.
Tuy nhiên, cần lưu ý khi sử dụng với phụ nữ có thai vì nguy cơ làm hỏng men răng của trẻ. Người ta thấy rằng nếu như bà mẹ mang thai vào tháng thứ 7 trở đi mà dùng tetracyclin thì đứa trẻ sinh ra sẽ bị hỏng men răng, vàng xám hoặc hoen ố men răng. Đó là do tetracyclin kết hợp chặt chẽ với canxi tạo một phức hợp vô cùng bền vững.
Trước nguy cơ này, không nên dùng tetracyclin cho bà mẹ mang thai. Nếu là trường hợp cần thiết phải dùng thuốc điều trị thì nên dùng kháng sinh dòng khác an toàn hơn như cephalosporin.
Nhóm quinolon gây hỏng sụn
Đây cũng là nhóm kháng sinh phổ rộng như ciprofloxacin, pefloxacin. Chúng có ưu thế với các vi khuẩn trên hệ tiết niệu sinh dục, chúng kìm hãm sự phát triển của vi khuẩn tạo điều kiện cho cơ thể tiêu diệt vi khuẩn bằng sức mạnh của hệ thống miễn dịch.
Nhưng các kháng sinh này lại có nguy cơ gây ra rối loạn sự phát triển xương khớp trẻ em. Nếu bà mẹ dùng kháng sinh quinolon trong thời kỳ mang thai hoặc cho con bú thì đứa trẻ hoàn toàn bị “uống” kháng sinh này một cách thụ động.
Nồng độ kháng sinh trong cơ thể trẻ tăng lên. Và hệ quả là xương và sụn của đứa trẻ không phát triển được, thậm chí còn gây ra đứt gân gót. Điều này đồng nghĩa với việc đứa trẻ không thể kiễng chân lên được và bàn chân luôn bị gấp lại trong tư thế bàn chân chạm gót. Ngay cả khi một đứa trẻ dưới 10 tuổi uống phải kháng sinh này cũng bị hậu quả tương tự, vì tác hại trên hệ xương sụn là không thay đổi.
Nếu như các bà mẹ bị nhiễm trùng đường tiết niệu khi mang thai thì nên chọn một dòng kháng sinh khác an toàn hơn như nhóm beta lactam, spiramycin, metronidazol…
Kháng sinh chống nấm ketoconazol gây dị tật
Ketoconazol là một kháng sinh chống nấm quen thuộc. Thuốc có công hiệu mạnh với nấm da, nấm tóc và nấm móng. Các trường hợp như hắc lào, lang ben dùng ketoconazol có hiệu quả rất cao.
Thường thì người ta chỉ dùng dạng viên uống khi người bệnh bị nấm da thể nặng, diện rộng hoặc bị nấm móng, nấm tóc. Còn đa phần, thuốc được bào chế dưới dạng thuốc mỡ bôi. Người ta đã thu được bằng chứng rõ ràng là thuốc có thể gây độc cho thai nhi và gây ra dị tật dính ngón tay cho em bé mai sau.
Do đó, tránh tối đa nguy cơ sử dụng thuốc này là hết sức cần thiết. Nếu như bị nấm da thì nên sử dụng các thuốc tại chỗ là chủ yếu. Dùng dung dịch dùng ngoài như ASA, BSI sẽ ít độc với thai. Có thể dùng clotrimazol để thay thế nhưng chỉ bôi diện hẹp và trong các tháng giữa và cuối của thai kỳ.
Kháng sinh đường ruột biseptol gây thiếu máu nặng
Biseptol là kháng sinh đường ruột quan trọng và phổ rộng. Nó rất có tác dụng với trường hợp bị nhiễm khuẩn tiêu hóa và người bệnh có dấu hiệu tiêu chảy nặng. Biseptol là thuốc dạng uống thường được dùng đi kèm khi người bệnh bị các bệnh như ngộ độc thực phẩm, tiêu chảy cấp, nhiễm E.coli trong nguồn nước… thuốc tỏ ra rất có ưu thế.
Tuy nhiên, chúng ta cần hết sức lưu ý loại bỏ kháng sinh này ra trong danh mục các thuốc dùng trong thai kỳ. Vì cơ chế tác dụng của thuốc là ức chế có cạnh tranh với axit folic nhằm làm rối loạn chuyển hóa của vi khuẩn, làm cho vi khuẩn bị tiêu diệt. Nhưng một điều không may là thuốc lại kháng luôn cả axit folic của bà mẹ, đối tượng đang cần nhiều máu để nuôi con.
Do đó, dùng thuốc này trong thời kỳ mang thai thì bà mẹ sẽ bị thiếu máu nặng. Hệ quả là mẹ thì thiếu máu và thai nhi thì thiếu dinh dưỡng cho phát triển.
Loại thuốc kháng sinh an toàn cho thai kỳ
Thuốc kháng sinh cần phải được sử dụng thật thận trọng đối với phụ nữ mang thai, thế nhưng việc kê đơn thuốc kháng sinh trong thai kỳ không phải hiếm gặp.
Các loại thuốc kháng sinh cụ thể phải được lựa chọn cẩn thận, mức độ an toàn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau bao gồm loại kháng sinh, liều lượng khi sử dụng, tác dụng phụ có thể xảy ra đối với thai kỳ và thời gian bạn dùng kháng sinh.
Những loại kháng sinh an toàn với thai kỳ được liệt kê gồm có:
– Penicillin, bao gồm amoxicillin, ampicillin
– Cephalosporin, bao gồm cefaclor, cephalexin
– Erythromycin
– Clindamycin
Một số loại kháng sinh khác được cho là gây ra rủi ro trong thai kỳ. Ví dụ, tetracycline có thể làm hỏng men răng của trẻ khi phát triển, vì vậy tetracyclines được khuyến cáo không được sử dụng sau tuần thứ 15 của thai kỳ.
Nếu bắt buộc phải sử dụng thuốc kháng sinh để điều trị bệnh, cần có sự tư vấn của bác sĩ để kê đơn loại kháng sinh và liều lượng sử dụng an toàn nhất.
Lưu ý dùng thuốc kháng sinh khi mang thai
Khả năng chữa bệnh hiệu quả của thuốc kháng sinh không phải bàn cãi, tuy nhiên trước khi sử dụng thuốc kháng sinh, bạn nên cân nhắc những lưu ý dưới đây:
Thuốc kháng sinh có thể gây ra tác dụng phụ có hại
Các tác dụng phụ điển hình khi sử dụng thuốc kháng sinh là triệu chứng khó chịu ở dạ dày, dị ứng, dị tật bẩm sinh, nghiêm trọng hơn là đe dọa tính mạng của mẹ và bé.
Kháng sinh có thể tiêu diệt cả những vi khuẩn có lợi làm cản trở chức năng phòng ngừa, đề kháng lại bệnh tật của cơ thể.
Tình trạng kháng kháng sinh
Nếu sử dụng trong thời gian lâu, lạm dụng kháng sinh sẽ làm giảm hiệu quả của thuốc theo thời gian, từ đó tạo điều kiện cho vi khuẩn kháng lại sự điều trị.
Tác dụng độc của thuốc đối với thai rất có thể xảy ra ở bất kỳ giai đoạn nào của thai kỳ, nhưng thường gặp nhất trong 3 tháng đầu, tuy nhiên còn phụ thuộc liều dùng của thuốc, tuổi của thai nhi và có sự hiệp đồng giữa các loại thuốc trong quá trình trị liệu.
Sử dụng thuốc kháng sinh trong thai kỳ cần có sự thăm khám và tư vấn từ các bác sĩ chuyên môn để đảm bảo sự an toàn, không nên tự ý mua thuốc uống để tránh nguy hiểm cho cả mẹ và bé.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
