Thị lực trung tâm rất quan trọng trong những công việc liên quan đến sự quan sát các chi tiết tỉ mỉ và những việc thông thường như đọc, lái xe. Bệnh này không gây mù hoàn toàn. Mất thị lực có thể diễn ra từ từ trong vài tháng hoặc trong nhiều năm tùy thuộc vào dạng và độ nặng của bệnh. Có 2 thể bệnh thoái hóa hoàng điểm tuổi già: thể “ướt” và thể “khô”. AMD thể ướt là dạng nặng nhất tuy nhiên đã có những biện pháp chữa trị tốt hơn gần đây. Thị lực bị mất do AMD không thể phục hồi về như bình thường. Nhiều loại thuốc mới đã được nghiên cứu và có hiệu quả ngoạn mục trong AMD “ướt” giúp ngăn chặn hoặc trì hoãn sự mất thị lực này.
Những hiểu biết về cấu trúc bán phần sau của mắt
- Võng mạc cấu tạo gồm 2 lớp chính. Lớp trong gồm những “tế bào nhìn thấy” gọi là tế bào nón và tế bào que. Những tế bào này phản ứng với ánh sáng và gửi những tín hiệu điện xuống những sợi thần kinh nhỏ tí xíu, những sợi này sau đó tập trung lại thành dây thần kinh thị giác và đi lên não. Lớp ngoài – lớp tế bào biểu mô sắc tố (Retinal pigment epithelium- RPE) – là lớp tế bào nằm sau tế bào nón và tế bào que. RPE là lớp màng ngăn cách giữa võng mạc và hắc mạc. Những tế bào này cung cấp dinh dưỡng và hỗ trợ cho tế bào nón và que. Chúng vận chuyển chất dinh dưỡng từ mạch máu trong hắc mạc đến tế bào nón và que. Chúng cũng mang các chất thải từ tế bào nón và que vào mạch máu trong hắc mạc. Có thể coi màng RPE như một màng lọc, quyết định những chất nào sẽ tới được võng mạc. Rất nhiều thành phần của máu có hại cho võng mạc và sẽ được giữ cho tránh xa khỏi võng mạc bởi màng RPE khỏe mạnh bình thường. Tế bào nón và que chịu trách nhiệm về thị lực trong nhiều điều kiện khác nhau. Tế bào que nhiều hơn tế bào nón rất nhiều, và tế bào que nhỏ hơn tế bào nón.
- Tế bào nón giúp chúng ta nhìn thấy trong ánh sáng ban ngày, tạo nền tảng cho thị giác màu sắc.
- Tế bào que giúp chúng ta nhìn trong tối – “thị lực ban đêm”.
- Hoàng điểm là một vùng tuy nhỏ nhưng quan trọng trong võng mạc. Nó có đường kính khoảng 5 mm. Hoàng điểm là phần võng mạc tập trung tế bào nón và que dày đặc nhất. Hoàng điểm rất quan trọng đối với thị lực trung tâm. Vùng nằm ở giữa hoàng điểm gọi là hố hoàng điểm, tại đây chỉ có các tế bào nón.
- Hắc mạc là lớp mô nằm sau võng mạc chứa rất nhiều mạch máu tí hon. Chúng giúp mang oxy và chất dinh dưỡng đến võng mạc.
- Màng Bruch là một màng mỏng giúp tạo thành hàng rào giữa hắc mạc và võng mạc mỏng manh.
- Củng mạc là màng trắng dày bên ngoài của mắt.
Khi bạn nhìn một vật, ánh sáng từ vật đó đi qua giác mạc, thủy tinh thể rồi đến võng mạc. Ánh sáng từ vật sẽ tập trung tại hoàng điểm. Do đó bạn cần một hoàng điểm mạnh khỏe để có thị lực trung tâm rõ nét.
Thoái hóa hoàng điểm tuổi già (AMD) là gì?
AMD là tình trạng xảy ra khi các tế bào trong hoàng điểm bị thoái hóa. Điều này xảy ra cùng với sự tổn hại của lớp tế bào biểu mô sắc tố và các tế bào bị tổn thương và chết. Hoàng điểm bị tổn hại sẽ ảnh hưởng đến thị lực trung tâm của bạn, gây khó khăn khi đọc sách, viết, lái xe, nhận diện khuôn mặt mọi người và những công việc đòi hỏi sự tỉ mỉ khác. Phần còn lại của võng mạc được dùng cho thị lực ngoại biên – thị lực “bên”- là những vùng không được tập trung nhiều. Do đó, nếu không có hoàng điểm bạn vẫn có thể nhìn đủ để nhận biết sơ lược về không gian xung quanh, nhận thấy được người và vật và không bị phụ thuộc. Tuy nhiên, mất thị lực trung tâm sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến tầm nhìn bình thường. Có 2 thể AMD: “ướt” và “khô”, được mô tả dưới dây.
Ai có thể bị thoái hóa hoàng điểm tuổi già (AMD)?
AMD là dạng thoái hóa hoàng điểm thường gặp nhất và xảy ra ở những người lớn tuổi. Có những dạng thoái hóa hàng điểm khác hiếm gặp xảy ra ở người trẻ. AMD có thể xảy ra với bất cứ ai. Nó là nguyên nhân phổ biến nhất gây các vấn đề thị lực trầm trọng ở Anh và các nước phát triển. Nó càng phổ biến hơn khi tuổi tác tăng lên như tên gọi. Hiếm gặp ở người dưới 60 tuổi. Nếu bạn bị AMD thể “ướt” (mô tả ở phần dưới) ở một mắt thì nguy cơ bị ở mắt bên kia là 25%.
Khoảng 5 trong 100 người trên 65 tuổi và khoảng 1 trong 8 người trên 80 tuổi bị AMD nặng đến mức mất thị lực trầm trọng. Phụ nữ trên 75 tuổi bị AMD nhiều gấp 2 lần nam giới cùng tuổi.
Hai thể của thoái hóa hoàng điểm tuổi già
Thể khô
Là dạng thường gặp nhất và xảy ra ở 9 trong 10 ca. Ở thể này, tế bào trong lớp biểu mô sắc tố của hoàng điểm dần dần trở nên “ốm” hay “gầy” đi (teo lại) và thoái hóa. Lớp tế bào này rất quan trọng đối với chức năng của tế bào nón và tế bào que, do đó tế bào nón và que cũng sẽ thoái hóa và chết. AMD thể khô điển hình là một quá trình tiến triển từ từ khi số tế bào bị tổn thương tăng dần. Thường mất nhiều năm thì thị lực mới suy giảm trầm trọng. Nhiều người bị AMD thể khô vẫn không bị mất thị lực trung tâm hoàn toàn khi đọc sách.
Thể ướt
AMD thể ướt cũng có thể gọi là AMD thể tân mạch hoặc thể xuất tiết. Xảy ra với 1 trong 10 ca. Tuy nhiên nó thường gây mất thị lực trầm trọng trong một thời gian khá ngắn- đôi khi chỉ trong vài tháng. Rất hiếm trường hợp chảy máu (xuất huyết) từ tân mạch gây mất thị lực đột ngột trong vài giờ hoặc vài ngày. Trong AMD thể ướt, bên cạnh sự thoái hóa của các tế bào biểu mô sắc tố võng mạc còn có những mạch máu mới tí hon phát triển từ các mạch máu trong hắc mạc. Đây gọi là tân mạch hắc mạc. Những mạch máu mới này phá vỡ màng Bruch và đi vào vùng hoàng điểm của võng mạc. Tuy nhiên những mạch máu này không như những mạch máu bình thường. Chúng mỏng manh và có xu hướng gây thoát máu và dịch. Điều này có thể làm phá hủy tế bào nón và que và gây sẹo hoàng điểm, làm cho thị lực càng giảm thêm.
Cả AMD thể ướt và khô còn được phân loại dựa vào độ nặng. Thể sớm, trung bình hoặc nặng tùy thuộc mức độ tổn thương hoàng điểm. 6 trong 10 ca bị AMD trung bình/ nặng đều là do AMD thể ướt.
Nguyên nhân thoái hóa hoàng điểm tuổi già là gì?
Ở những người bị AMD, tế bào biểu mô sắc tố võng mạc không còn làm việc tốt khi tuổi tác tăng lên. Chúng thường không lấy đủ chất dinh dưỡng cho tế bào nón và que, cũng không làm sạch các chất thải và các sản phẩm trung gian tạo ra bởi tế bào nón và que. Kết quả là những lắng đọng bất thường nhỏ gọi là drusen phát triển dưới võng mạc. Cuối cùng những tế bào biểu mô sắc tố võng mạc và những tế bào nón và que lân cận thoái hóa, ngưng làm việc và chết. Đây là AMD thể khô.
Trong những trường hợp khác, một yếu tố nào đó đã kích thích các mạch máu mới phát triển từ hắc mạc tạo thành AMD thể ướt. Yếu tố này vẫn chưa được tìm ra. Có thể là những sản phẩm thải ra đã không được dọn sạch bởi RPE đã kích thích các mạch máu mới phát triển để cố gắng làm sạch chúng.
Nguyên nhân chính xác các tế bào RPE ngưng làm việc ở những người bị AMD chưa rõ.
Các yếu tố nguy cơ làm tăng nguy cơ bị AMD gồm:
- Hút thuốc lá
- Tăng huyết áp (có thể)
- Tiền căn gia đình bị AMD. (AMD không phải là tình trạng di truyền trực hệ. Tuy nhiên nguy cơ bạn bị AMD tăng lên nếu các thành viên khác trong gia đình đã bị bệnh này).
- Ánh nắng mắt trời. Điều này chưa dược chứng minh, nhưng các nghiên cứu thực nghiệm cho thấy võng mạc bị phá hủy bởi tia nắng mặt trời (tia UVA và UVB).
AMD có vẻ phổ biến hơn ở những chủng người da trắng (phương Tây) hơn là chủng tộc khác.
Triệu chứng của thoái hóa hoàng điểm tuổi già là gì?
- Triệu chứng sớm chủ yếu là mờ thị lực trung tâm mặc dù đã đeo kính như bình thường. Trong những giai đoạn sớm của bệnh này bạn có thể lưu ý thấy:
- Bạn cần nhiều ánh sáng hơn để đọc.
- Các từ trong sách hoặc tạp chí có thể nhòe đi.
- Màu sắc bớt tươi sáng hơn bình thường.
- Khó khăn trong nhận biết gương mặt.
- Một triệu chứng sớm đặc trưng nên lưu ý là hình ảnh biến dạng. Điển hình là đường thẳng sẽ trở nên lượn sóng hoặc gấp khúc. Ví dụ các đường kẻ trong tờ giấy kẻ li, các đường giữa các hàng gạch trong phòng tắm hoặc bờ của bất kỳ vật thẳng nào…
- “Điểm mù” sẽ xuất hiện ở ngay giữa tầm nhìn của bạn. Nó có xu hướng lớn dần theo thời gian khi ngày càng nhiều tế bào nón và que bị thoái hóa ở hoàng điểm.
- Ảo ảnh thường gặp ở những người bị mất thị lực trầm trọng do bất cứ nguyên nhân gì. Ảo ảnh (hay còn gọi là hội chứng Charles Bonnet) có thể xảy ra nếu bạn bị AMD nặng. Người bệnh sẽ thấy những hình ảnh khác nhau, từ những hình đơn giản cho đến những khung cảnh chi tiết hơn. Điều này có thể làm bạn khó chịu nhưng sẽ ít đáng sợ hơn nếu bạn biết rằng nó có thể xảy ra trong bệnh AMD. Quan trọng là nó không có nghĩa rằng bạn đang bị rối loạn tâm thần nghiêm trọng. Nếu bạn bị ảo ảnh thị giác thì chúng thường cải thiện sau 18 tháng, nhưng ở một số người thì có thể bị kéo dài hàng năm.
AMD không gây đau. Các triệu chứng của AMD thể khô thường tiến triển từ từ đến nặng trong 5- 10 năm. Tuy nhiên mất thị lực trầm trọng do AMD thể ướt có thể tiến triển nhanh hơn.
Xem thêm: Điều trị thoái hóa hoàng điểm ở người già
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
