7 sai lầm phổ biến khi sử dụng khẩu trang và khuyến nghị phòng tránh

Việc đeo và chăm sóc khẩu trang đúng cách đóng vai trò then chốt trong việc hạn chế sự lây lan của các bệnh truyền nhiễm qua đường hô hấp, đặc biệt là các virus lây qua giọt bắn và khí dung như SARS-CoV-2. Tuy nhiên, hiệu quả của khẩu trang phụ thuộc đáng kể vào cách sử dụng. Dưới đây là những sai lầm thường gặp và hướng dẫn khắc phục:

1. Không sử dụng khẩu trang trong các tình huống cần thiết

Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), tất cả những người từ 2 tuổi trở lên chưa được tiêm phòng đầy đủ nên đeo khẩu trang vải khi tiếp xúc gần với người không cùng hộ gia đình. Điều này đặc biệt quan trọng trong không gian kín, đông người hoặc thông gió kém – nơi có nguy cơ phát tán khí dung cao.

Một phân tích trên Annals of Internal Medicine (2020) nhấn mạnh rằng khẩu trang có thể ngăn giọt hô hấp phát tán vào không khí, giảm nguy cơ lây lan virus cho người khác. Vì vậy, khẩu trang cần được mang theo như vật dụng thiết yếu hàng ngày, tương tự như chìa khóa hay điện thoại di động.

2. Đeo khẩu trang không đúng cách hoặc không vừa vặn

Khẩu trang phải che phủ hoàn toàn vùng mũi, miệng và cằm, ôm sát hai bên mặt mà không để hở. Khẩu trang quá lỏng sẽ làm giảm hiệu quả lọc, trong khi khẩu trang quá chật có thể gây khó thở và khó chịu.

CDC khuyến cáo: để tăng hiệu quả bảo vệ (lên đến 95%), có thể:

• Đeo khẩu trang vải phủ bên ngoài khẩu trang y tế (double masking)

• Thắt nút quai tai và gấp mép khẩu trang y tế để ôm sát mặt hơn

• Sử dụng miếng nẹp mũi hoặc khung hỗ trợ để tăng độ kín khít

3. Thường xuyên chạm vào mặt trước hoặc kéo khẩu trang xuống

Mặt ngoài khẩu trang có thể đã tiếp xúc với các hạt virus. Việc chạm vào khẩu trang và sau đó chạm vào mắt, mũi hoặc miệng có thể gây lây nhiễm cho chính người đeo. Ngoài ra, kéo khẩu trang xuống khi nói chuyện, ho hoặc hắt hơi sẽ làm tăng nguy cơ phát tán mầm bệnh ra môi trường xung quanh.

Khuyến nghị: Không chạm tay vào mặt trước khẩu trang, không kéo khẩu trang xuống cằm, và hạn chế tháo khẩu trang nơi công cộng.

4. Không vệ sinh tay trước và sau khi đeo khẩu trang

CDC khuyến cáo: Rửa tay bằng xà phòng và nước hoặc sử dụng dung dịch sát khuẩn chứa ≥60% cồn trước khi đeo và sau khi tháo khẩu trang, đặc biệt sau khi chạm vào mặt ngoài khẩu trang.

Khi tháo khẩu trang, nên:

• Cầm vào quai đeo, không chạm mặt ngoài

• Gấp mặt ngoài vào trong, bỏ vào túi kín nếu chưa giặt ngay

• Vệ sinh tay ngay lập tức

5. Không giặt khẩu trang vải sau mỗi lần sử dụng

Khẩu trang vải cần được giặt sau mỗi lần sử dụng để loại bỏ vi sinh vật, bụi bẩn, tế bào chết và dầu da – những yếu tố có thể gây kích ứng da hoặc nổi mụn (theo Mayo Clinic).

Hướng dẫn giặt khẩu trang:

• Bằng máy: Giặt bằng nước ấm, sử dụng bột giặt thông thường

• Bằng tay: Dùng xà phòng hoặc hỗn hợp chứa chất tẩy loãng (4 muỗng cà phê/1 lít nước)

• Sấy hoặc phơi khô: Khẩu trang nên được sấy ở nhiệt độ cao hoặc phơi dưới ánh nắng mặt trời

Lưu ý: Sử dụng chất giặt không có mùi thơm để tránh kích ứng da.

6. Tái sử dụng khẩu trang dùng một lần

Khẩu trang y tế hoặc khẩu trang dùng một lần được thiết kế chỉ sử dụng một lần duy nhất. Việc tái sử dụng có thể làm giảm hiệu quả lọc do biến dạng lớp màng lọc, dây đeo giãn lỏng hoặc bề mặt bị nhiễm bẩn.

Khuyến nghị: Không tái sử dụng khẩu trang y tế. Nếu cần đeo lại, phải bảo quản đúng cách trong túi sạch, khô, có ghi ngày, và chỉ nên dùng lại trong tình huống cấp bách và không thay thế được.

7. Sử dụng khăn quàng hoặc khăn giữ ấm thay khẩu trang

Một nghiên cứu đăng trên Science Advances (2020) cho thấy, khăn quàng cổ, khăn bandana hoặc tấm che mặt mỏng không đảm bảo hiệu quả lọc giọt bắn như khẩu trang đạt chuẩn. Những loại che mặt này có thể phá vỡ các giọt lớn thành giọt nhỏ hơn, tồn tại lâu hơn trong không khí và làm tăng nguy cơ phát tán.

Khuyến nghị: Sử dụng khẩu trang đạt tiêu chuẩn (N95, KF94, khẩu trang y tế hoặc khẩu trang vải nhiều lớp) thay vì các vật dụng thay thế không kiểm soát được khả năng lọc.

Kết luận

Khẩu trang là một trong những biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả cao trong phòng chống dịch bệnh lây qua đường hô hấp. Tuy nhiên, để phát huy tối đa hiệu quả bảo vệ, cần sử dụng khẩu trang đúng loại, đúng cách, đúng thời điểm và kết hợp với các biện pháp phòng dịch khác như vệ sinh tay, giãn cách xã hội và tiêm chủng đầy đủ.