Ảnh hưởng của việc bổ sung xeton đường uống lên chức năng não và lưu lượng máu não ở người béo phì

Tổng quan

Béo phì là một bệnh lý mạn tính phổ biến, được xác định khi chỉ số khối cơ thể (Body Mass Index – BMI) ≥ 30 kg/m². Tình trạng béo phì, đặc biệt khi đi kèm rối loạn dung nạp glucose, có thể ảnh hưởng tiêu cực đến việc cung cấp dưỡng chất cho hệ thần kinh trung ương, trong đó có não bộ – cơ quan phụ thuộc lớn vào mức cung cấp năng lượng ổn định để duy trì chức năng dẫn truyền thần kinh, hoạt động của các synapse, và điều hòa hành vi ăn uống, học tập, trí nhớ.

Cơ sở lý thuyết và mục tiêu nghiên cứu

Xeton, đặc biệt là β-hydroxybutyrate (β-OHB), là sản phẩm chuyển hóa được tổng hợp tại gan trong các điều kiện như đói kéo dài, hạn chế carbohydrate, hoặc tăng nhu cầu năng lượng (ví dụ như trong vận động thể lực). Ngoài vai trò như một nguồn năng lượng thay thế glucose cho não, xeton còn được ghi nhận có các đặc tính điều hòa tín hiệu tế bào, tiềm năng ảnh hưởng đến nhiều bệnh lý chuyển hóa thần kinh như đái tháo đường type 2 và bệnh Alzheimer. Trên cơ sở này, nhóm nghiên cứu tại Đại học British Columbia Okanagan (Canada) đã tiến hành đánh giá ảnh hưởng của việc bổ sung xeton đường uống đối với chức năng nhận thức và lưu lượng máu não ở đối tượng bị béo phì.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế chéo ngẫu nhiên có đối chứng giả dược (randomized placebo-controlled crossover trial) trong thời gian 10 tháng (từ tháng 3/2019 đến tháng 1/2020), với sự tham gia ban đầu của 15 người trưởng thành (10 nữ, 5 nam), độ tuổi từ 30–69. Tiêu chí chọn mẫu bao gồm ít nhất một trong các yếu tố sau:

• Vòng eo ≥ 102 cm đối với nam hoặc ≥ 88 cm đối với nữ

• BMI ≥ 30 kg/m²

• Tiền sử được chẩn đoán tiền đái tháo đường

Những người tham gia được phân ngẫu nhiên để sử dụng bổ sung xeton đường uống hoặc giả dược có vị tương đồng, ba lần mỗi ngày trước các bữa chính, trong 14 ngày. Trong suốt thời gian nghiên cứu, các bữa ăn và đồ ăn nhẹ được cung cấp hoàn toàn bởi nhóm nghiên cứu nhằm kiểm soát yếu tố dinh dưỡng.

Đánh giá chức năng nhận thức được thực hiện thông qua ba bài kiểm tra điện tử:

1. Tác vụ thay thế ký hiệu – chữ số (Digit Symbol Substitution Task)

2. Bài kiểm tra Stroop

3. Bài kiểm tra chuyển đổi nhiệm vụ (Task Switching Test)

Ngoài ra, lưu lượng máu não và mức độ các yếu tố dẫn truyền thần kinh (neurotransmitter factors) cũng được đo lường.

Kết quả

Tổng cộng 14 người hoàn tất nghiên cứu (10 nữ, 4 nam). Các phát hiện chính bao gồm:

• Hiệu suất nhận thức: Sử dụng xeton giúp cải thiện đáng kể số lượng ký hiệu được xử lý chính xác trong 90 giây ở bài kiểm tra thay thế ký hiệu – chữ số so với nhóm giả dược. Tuy nhiên, không ghi nhận khác biệt có ý nghĩa thống kê ở hai bài kiểm tra còn lại.

• Lưu lượng máu não: Có sự gia tăng đáng kể lưu lượng máu đến não sau khi bổ sung xeton, trong khi nồng độ yếu tố dẫn truyền thần kinh không thay đổi rõ rệt.

• Tương quan: Sự cải thiện chức năng nhận thức có mối tương quan thuận với gia tăng lưu lượng máu não, gợi ý vai trò tiềm năng của cải thiện tuần hoàn não trong tác động có lợi của xeton đến chức năng nhận thức.

Bàn luận

Kết quả nghiên cứu bước đầu cho thấy việc bổ sung xeton đường uống có thể cải thiện chức năng nhận thức và lưu lượng máu não ở người béo phì – nhóm đối tượng có nguy cơ cao suy giảm nhận thức do rối loạn chuyển hóa. Mặc dù cơ chế chính xác vẫn cần được làm rõ, dữ liệu hiện tại cho thấy cải thiện tuần hoàn não có thể đóng vai trò trung gian.

Thiết kế chéo ngẫu nhiên và kiểm soát chặt chế độ ăn là điểm mạnh quan trọng, giúp hạn chế sai số và tăng tính tin cậy của kết quả. Tuy nhiên, hạn chế của nghiên cứu bao gồm cỡ mẫu nhỏ và thời gian can thiệp ngắn. Do đó, cần thiết thực hiện các nghiên cứu tiếp theo với cỡ mẫu lớn hơn, thời gian theo dõi dài hơn và nhóm đối tượng đa dạng hơn để xác nhận tính hiệu quả và an toàn của việc sử dụng xeton bổ sung trong cải thiện chức năng não bộ ở người béo phì.

Kết luận

Việc bổ sung xeton đường uống có thể mang lại lợi ích đối với chức năng nhận thức và lưu lượng máu não ở người béo phì. Đây là một hướng tiếp cận đầy hứa hẹn, tuy nhiên các bằng chứng hiện tại vẫn còn hạn chế và cần được xác minh thêm qua các thử nghiệm lâm sàng quy mô lớn hơn.