Bệnh trĩ ở phụ nữ mang thai

1. Đại cương

Bệnh trĩ là tình trạng giãn và phồng tĩnh mạch tại vùng hậu môn – trực tràng, xảy ra phổ biến ở phụ nữ trong thai kỳ, đặc biệt ở tam cá nguyệt thứ ba. Nguyên nhân là do sự tăng áp lực trong ổ bụng và thay đổi nội tiết, làm ảnh hưởng đến hệ thống tĩnh mạch trĩ.

Triệu chứng thường gặp bao gồm: đau, ngứa, cảm giác châm chích, chảy máu hậu môn – đặc biệt sau đại tiện. Một số phụ nữ có thể mắc trĩ lần đầu trong thai kỳ; tuy nhiên, những người có tiền sử bệnh trĩ trước đó có nguy cơ tái phát cao hơn.

2. Cơ chế bệnh sinh và các yếu tố thuận lợi

2.1. Tăng áp lực trong ổ bụng

Sự phát triển của tử cung trong thai kỳ gây chèn ép lên tĩnh mạch chậu, làm cản trở dòng máu hồi lưu từ trực tràng – hậu môn, dẫn đến giãn tĩnh mạch.

2.2. Tác động của hormone thai kỳ

Hormone progesterone tăng cao khi mang thai làm giãn thành tĩnh mạch, làm suy yếu chức năng van tĩnh mạch và tăng nguy cơ hình thành búi trĩ.

2.3. Tăng thể tích tuần hoàn

Khối lượng tuần hoàn tăng trong thai kỳ góp phần làm giãn mạch và gia tăng áp lực lên hệ thống tĩnh mạch trĩ.

2.4. Các yếu tố thuận lợi khác

Táo bón: thường gặp do giảm nhu động ruột, chèn ép cơ học bởi tử cung, hoặc do bổ sung sắt.
Tăng cân: gia tăng trọng lượng cơ thể gây thêm áp lực vùng chậu.
Tư thế kéo dài: đứng hoặc ngồi quá lâu làm tăng áp lực tĩnh mạch trực tràng.

3. Phòng ngừa bệnh trĩ trong thai kỳ

Phòng ngừa chủ yếu nhằm giảm nguy cơ táo bón và cải thiện tuần hoàn tĩnh mạch. Các biện pháp bao gồm:

3.1. Duy trì chế độ ăn giàu chất xơ

Tăng cường rau xanh, trái cây tươi (lê, bơ, quả mọng), ngũ cốc nguyên hạt (gạo lứt, yến mạch, quinoa) và các loại đậu (đậu xanh, đậu lăng).
Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn và ít chất xơ.

3.2. Uống đủ nước

Khuyến cáo khoảng 2.400 ml nước/ngày (10 ly nước 240ml), điều chỉnh theo nhu cầu và điều kiện thời tiết.

3.3. Thói quen đi vệ sinh hợp lý

Đi vệ sinh ngay khi có cảm giác mót, tránh nhịn đại tiện kéo dài.

3.4. Tư thế sinh hoạt phù hợp

Tránh ngồi hoặc đứng lâu. Nên đi lại nhẹ nhàng mỗi giờ nếu ngồi làm việc lâu.
Khi nghỉ ngơi, ưu tiên tư thế nằm nghiêng trái để giảm áp lực vùng chậu.

3.5. Tập luyện cơ sàn chậu (bài tập Kegel)

Giúp cải thiện lưu thông máu vùng trực tràng và tăng sức bền cơ vùng chậu.
Tập co thắt cơ sàn chậu 10 giây/lần, lặp lại 10 lần/hiệp, 3 hiệp mỗi ngày.
Tránh tập khi đang đi tiểu để không gây nhiễm trùng tiết niệu.

3.6. Chất làm mềm phân

Chỉ sử dụng khi có chỉ định của bác sĩ. Không tự ý dùng thuốc nhuận tràng, vì có thể gây mất nước và kích thích tử cung.

4. Quản lý triệu chứng bệnh trĩ khi mang thai

Bệnh trĩ trong thai kỳ thường tự thoái lui sau sinh. Tuy nhiên, một số biện pháp có thể giúp cải thiện triệu chứng:

4.1. Ngâm hậu môn với nước ấm

Dùng bồn ngâm hậu môn (sitz bath) hoặc ngâm trực tiếp trong bồn tắm ấm 10–15 phút/lần, 2–3 lần/ngày.

4.2. Chườm lạnh vùng hậu môn

Chườm túi đá hoặc khăn lạnh lên vùng trĩ giúp giảm viêm, giảm đau và sưng.

4.3. Giữ vệ sinh vùng hậu môn

Dùng khăn ẩm hoặc khăn lau dịu nhẹ sau đại tiện. Tránh lau mạnh bằng giấy khô.
Giữ vùng hậu môn khô ráo sau khi tắm hoặc vệ sinh.

4.4. Các biện pháp hỗ trợ khác

Baking soda: có thể bôi lên vùng da ngứa để giảm kích ứng.
Chế phẩm có chứa cây phỉ (witch hazel) dạng miếng lau lạnh: hỗ trợ làm dịu vùng tổn thương.

4.5. Tham vấn y tế

Tránh tự ý dùng thuốc bôi hoặc uống trong thai kỳ mà không có chỉ định từ bác sĩ.
Cần đến cơ sở y tế khi có biểu hiện: đau dữ dội, chảy máu nhiều, hoặc sa búi trĩ không co lên.

5. Kết luận

Bệnh trĩ là một tình trạng thường gặp trong thai kỳ do sự kết hợp giữa thay đổi giải phẫu và nội tiết. Việc dự phòng thông qua kiểm soát táo bón, duy trì tư thế sinh hoạt hợp lý và chăm sóc vùng hậu môn đúng cách đóng vai trò quan trọng trong quản lý bệnh. Đối với các trường hợp nặng hoặc không đáp ứng điều trị nội khoa, cần được theo dõi và xử trí bởi bác sĩ chuyên khoa để đảm bảo an toàn cho cả mẹ và thai nhi.