Các biến chứng của bệnh Crohn: Phân loại và cơ chế sinh bệnh

Bệnh Crohn là một bệnh lý viêm ruột mạn tính, có thể ảnh hưởng đến bất kỳ đoạn nào của ống tiêu hóa và thường dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, cả trong và ngoài đường tiêu hóa. Nguyên nhân chủ yếu của các biến chứng này là do quá trình viêm kéo dài, tổn thương niêm mạc ruột, xơ hóa thành ruột và tình trạng suy dinh dưỡng. Ngoài ra, các phương pháp điều trị như thuốc ức chế miễn dịch hoặc corticosteroids cũng góp phần vào nguy cơ biến chứng toàn thân.

I. Biến chứng đường tiêu hóa

1. Tắc ruột

Tình trạng viêm mạn tính dẫn đến xơ hóa, hình thành mô sẹo và gây hẹp lòng ruột, đặc biệt là ở ruột non. Tắc ruột có thể bán phần hoặc hoàn toàn, biểu hiện qua các triệu chứng:

• Đau bụng quặn từng cơn.

• Chán ăn, buồn nôn, nôn mửa.

• Bụng trướng, bí trung đại tiện.

Phẫu thuật cắt đoạn ruột hoặc tạo hình hẹp (strictureplasty) có thể cần thiết trong các trường hợp nặng.

2. Nứt hậu môn (Anal fissure)

Nứt niêm mạc vùng hậu môn gây đau cấp tính khi đại tiện, kèm chảy máu tươi. Biến chứng có thể bao gồm:

• Viêm mô tế bào.

• Hình thành lỗ rò quanh hậu môn.

3. Lỗ rò (Fistula)

Hình thành do viêm xuyên thành ống tiêu hóa. Vị trí thường gặp:

• Lỗ rò ruột – ruột.

• Lỗ rò ruột – da.

• Lỗ rò ruột – bàng quang hoặc âm đạo.

Biến chứng này xảy ra ở khoảng 30% bệnh nhân, thường cần phối hợp kháng sinh, thuốc sinh học và/hoặc phẫu thuật.

4. Áp xe

Là ổ nhiễm trùng khu trú chứa mủ, có thể xảy ra ở quanh hậu môn, trong ổ bụng hoặc thành ruột. Triệu chứng gồm:

• Sốt, đau khu trú, sưng đỏ.

• Có thể gây sepsis nếu không được xử trí kịp thời.

Điều trị bao gồm: dẫn lưu phẫu thuật, kháng sinh phổ rộng và theo dõi sát.

5. Suy dinh dưỡng

Do kém hấp thu, chán ăn, tiêu chảy kéo dài, hoặc hậu quả của phẫu thuật cắt ruột. Các rối loạn thường gặp:

• Thiếu sắt, vitamin B12, acid folic.

• Thiếu protein – năng lượng.

• Thiếu vi chất như kẽm, vitamin D.

Can thiệp bao gồm: dinh dưỡng đường ruột hoặc nuôi dưỡng tĩnh mạch toàn phần trong trường hợp nặng.

6. Nhiễm trùng đường ruột

• Tăng nguy cơ phát triển C. difficile, gây tiêu chảy nặng.

• Hội chứng tăng sinh vi khuẩn ruột non (SIBO) gây đầy bụng, tiêu chảy, giảm cân.

Điều trị bằng kháng sinh thích hợp và điều chỉnh chế độ ăn.

7. Phình đại tràng nhiễm độc (Toxic Megacolon)

Là biến chứng hiếm nhưng nguy hiểm, có thể dẫn đến thủng đại tràng và tử vong. Biểu hiện:

• Sốt cao, đau bụng lan tỏa, chướng bụng.

• Giảm nhu động ruột, choáng nhiễm trùng.

Cần xử trí cấp cứu bằng phẫu thuật và chăm sóc hồi sức tích cực.

8. Ung thư đại – trực tràng

Nguy cơ gia tăng ở bệnh nhân:

• Mắc bệnh Crohn > 8 năm.

• Có tổn thương lan rộng ở đại tràng.

Tầm soát định kỳ bằng nội soi đại tràng có sinh thiết là cần thiết theo chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.

II. Biến chứng ngoài ruột

Mặc dù ít gặp hơn, nhưng các biểu hiện ngoài ruột có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến nhiều cơ quan:

1. Tổn thương miệng

• Viêm loét niêm mạc miệng.

• Nhiễm nấm Candida miệng do suy giảm miễn dịch hoặc sử dụng corticosteroid.

2. Biểu hiện khớp và cơ xương

• Viêm khớp ngoại biên, viêm cột sống dính khớp.

• Loãng xương (30–50% bệnh nhân dùng corticoid kéo dài).

• Tật ngón tay – chân dùi trống.

• Tăng nguy cơ gãy xương.

3. Biểu hiện da

• Hồng ban nút (erythema nodosum).

• Viêm da hoại tử (pyoderma gangrenosum).

• Nguy cơ mắc bệnh vảy nến tăng lên.

4. Tổn thương gan – mật

• Viêm đường mật xơ hóa nguyên phát (PSC).

• Viêm gan mạn, tăng men gan.

• Hình thành sỏi mật do kém hấp thu muối mật.

5. Thiếu máu

Nguyên nhân:

• Thiếu sắt do xuất huyết tiêu hóa.

• Thiếu vitamin B12 do tổn thương hồi tràng.

• Thiếu acid folic do thuốc điều trị (methotrexate).

6. Cục máu đông

Nguy cơ huyết khối tĩnh mạch sâu và thuyên tắc phổi tăng lên do tình trạng viêm mạn tính và bất động kéo dài.

7. Tổn thương mắt

• Viêm màng bồ đào.

• Viêm kết mạc.

• Tác dụng phụ corticoid: đục thủy tinh thể, tăng nhãn áp.

8. Rối loạn cân nặng

• Giảm cân do tiêu chảy, chán ăn.

• Tăng cân do tác dụng phụ của corticoid (giữ nước, tăng cảm giác thèm ăn).

9. Chậm phát triển ở trẻ em

• Suy dinh dưỡng kéo dài ảnh hưởng đến chiều cao, khối xương và dậy thì.

• Cần theo dõi tăng trưởng định kỳ và can thiệp sớm.

10. Ảnh hưởng tâm lý

• Tăng nguy cơ lo âu, trầm cảm do bệnh mạn tính, đau dai dẳng và giới hạn trong sinh hoạt hàng ngày.

• Cần hỗ trợ tâm lý – xã hội và can thiệp chuyên sâu nếu cần thiết.

Kết luận

Bệnh Crohn là một bệnh lý phức tạp với nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến nhiều hệ thống cơ quan. Việc theo dõi sát, phát hiện sớm và quản lý toàn diện là yếu tố then chốt để hạn chế các biến chứng và nâng cao chất lượng sống cho người bệnh. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các chuyên khoa (tiêu hóa, dinh dưỡng, ngoại khoa, miễn dịch, tâm lý…) đóng vai trò quan trọng trong chiến lược chăm sóc người bệnh Crohn.