Các nguyên nhân phổ biến gây mù lòa và biện pháp phòng ngừa

Mù lòa là tình trạng mất hoàn toàn hoặc gần như hoàn toàn thị lực ở một hoặc hai mắt, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống. Mặc dù thường liên quan đến tiến trình lão hóa, một số bệnh lý bẩm sinh, di truyền, chấn thương hoặc bệnh toàn thân cũng có thể là nguyên nhân. Bài viết này cung cấp tổng quan về các nguyên nhân thường gặp gây mù lòa, yếu tố nguy cơ và các biện pháp dự phòng cần thiết.

1. Các dấu hiệu cảnh báo nguy cơ mất thị lực

Người bệnh cần lưu ý đến các triệu chứng bất thường sau và đến cơ sở y tế chuyên khoa mắt để được thăm khám:

• Nhìn mờ, giảm thị lực trung tâm hoặc ngoại vi.

• Nhìn thấy tia sáng, đốm đen (floaters), quầng sáng quanh nguồn sáng.

• Đau nhức mắt, đỏ mắt, chảy nước mắt.

• Hình ảnh bị méo mó, có vùng mờ trung tâm.

• Khó nhìn xa hoặc khó thích nghi với ánh sáng.

• Mất thị lực đột ngột hoặc giảm dần theo thời gian.

2. Các nguyên nhân thường gặp gây mù lòa

2.1. Thoái hóa điểm vàng liên quan đến tuổi (AMD)

• Là nguyên nhân hàng đầu gây mù lòa ở người ≥60 tuổi.

• Do tổn thương tế bào tại hoàng điểm – vùng trung tâm của võng mạc.

• Có hai thể:

  • Thể khô: tiến triển chậm, không đau.

  • Thể ướt: phát triển nhanh, nguy cơ mù cao hơn.

• Dấu hiệu ban đầu: hình ảnh bị méo, nhìn đường thẳng thành đường cong.

Yếu tố nguy cơ: tuổi cao, hút thuốc, tiền sử gia đình, người da trắng.

2.2. Bệnh tăng nhãn áp (glaucoma)

• Là nhóm bệnh lý gây tổn thương dây thần kinh thị giác, thường do áp lực nội nhãn tăng cao.

• Bệnh thường tiến triển âm thầm, bắt đầu bằng mất thị lực ngoại vi, tiến tới mù lòa nếu không được điều trị.

• Có thể xuất hiện cả ở người có áp lực nội nhãn bình thường.

Yếu tố nguy cơ: người da đen >40 tuổi, người La-tinh >60 tuổi, tiền sử gia đình mắc bệnh.

2.3. Đục thủy tinh thể

• Là tình trạng thủy tinh thể bị đục mờ do biến tính protein, cản trở ánh sáng đi vào võng mạc.

• Biểu hiện: nhìn mờ như có sương, lóa sáng, nhạy cảm với ánh sáng.

Yếu tố nguy cơ: tuổi cao, tiểu đường, hút thuốc lá, uống rượu, phơi nhiễm tia cực tím kéo dài.

2.4. Bệnh võng mạc đái tháo đường

• Do tăng glucose máu kéo dài gây tổn thương mao mạch võng mạc, dẫn đến phù hoàng điểm, xuất huyết, tăng sinh mạch máu bất thường.

• Là biến chứng nguy hiểm của cả đái tháo đường type 1, type 2 và tiểu đường thai kỳ.

Biện pháp phòng ngừa: kiểm soát tốt đường huyết và khám mắt định kỳ ít nhất 1 lần/năm.

2.5. Viêm võng mạc sắc tố (Retinitis Pigmentosa – RP)

• Là bệnh lý di truyền hiếm gặp gây thoái hóa dần các tế bào cảm thụ ánh sáng của võng mạc.

• Triệu chứng: khó nhìn trong bóng tối, mất thị lực ngoại vi, tiến triển thành mù lòa.

Yếu tố nguy cơ: tiền sử gia đình mắc RP, hội chứng Usher và các rối loạn gen khác.

2.6. Nhược thị (Amblyopia)

• Mất thị lực chức năng do não bộ ưu tiên thông tin từ một mắt, thường xảy ra trong thời thơ ấu.

• Không được điều trị sớm có thể dẫn đến mất thị lực vĩnh viễn ở một mắt.

Yếu tố nguy cơ: sinh non, cân nặng thấp, tiền sử gia đình có bệnh về mắt.

2.7. Lác mắt (Strabismus)

• Mắt không thẳng hàng khiến hình ảnh từ hai mắt không hợp nhất được, có thể dẫn đến nhược thị nếu không điều trị.

• Xuất hiện từ nhỏ hoặc thứ phát do các bệnh lý thần kinh.

Yếu tố nguy cơ: rối loạn thần kinh, chấn thương sọ não, hội chứng Down, bại não.

3. Nguyên nhân khác gây mù lòa

• Chấn thương mắt hoặc chấn thương sọ não.

• Biến chứng sau phẫu thuật mắt.

• Tật khúc xạ nặng không điều chỉnh.

• Nhiễm trùng mắt (viêm nội nhãn, đau mắt hột).

• Bong võng mạc.

• Khối u nội nhãn hoặc thị thần kinh.

• Teo dây thần kinh thị giác.

• Đột quỵ ảnh hưởng vùng thị giác.

4. Biện pháp phòng ngừa mất thị lực

• Khám mắt định kỳ, đặc biệt sau 40 tuổi hoặc khi có yếu tố nguy cơ.

• Kiểm soát bệnh lý mạn tính: đái tháo đường, tăng huyết áp.

• Ngưng hút thuốc, hạn chế rượu bia.

• Sử dụng kính bảo hộ khi làm việc nguy hiểm.

• Duy trì chế độ ăn lành mạnh (giàu omega-3, lutein, zeaxanthin).

• Bảo vệ mắt khỏi ánh nắng mặt trời bằng kính râm chống UV.

5. Giải đáp một số câu hỏi thường gặp

Kết luận

Mù lòa có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, từ thoái hóa liên quan tuổi tác đến các bệnh lý di truyền, chấn thương hoặc bệnh toàn thân. Việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời thông qua khám mắt định kỳ và kiểm soát các yếu tố nguy cơ đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ thị lực suốt đời.