Can thiệp lối sống và chế độ ăn trong quản lý bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD)

Tổng quan

Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (Non-Alcoholic Fatty Liver Disease – NAFLD) là tình trạng tích tụ lipid trong tế bào gan không do nguyên nhân rượu, có thể tiến triển thành viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (NASH), xơ gan và ung thư biểu mô tế bào gan. NAFLD thường được phát hiện ở bệnh nhân có hội chứng chuyển hóa, bao gồm béo phì, đái tháo đường type 2, rối loạn lipid máu và tăng huyết áp. Hiện nay, không có liệu pháp điều trị đặc hiệu nào được phê duyệt; các biện pháp điều trị chủ yếu tập trung vào điều chỉnh lối sống và dinh dưỡng.

1. Giảm cân

Giảm trọng lượng cơ thể là nền tảng trong điều trị NAFLD. Theo hướng dẫn chuyên môn (AASLD 2017), giảm từ 3–5% trọng lượng cơ thể có thể cải thiện tình trạng gan nhiễm mỡ, trong khi giảm 7–10% có thể giúp cải thiện viêm gan và xơ hóa. Việc giảm cân cần được thực hiện từ từ, tránh các chế độ ăn kiêng cực đoan do nguy cơ làm nặng thêm tổn thương gan. Khuyến khích người bệnh xây dựng kế hoạch giảm cân dưới sự hướng dẫn của bác sĩ và chuyên gia dinh dưỡng lâm sàng.

2. Chế độ ăn Địa Trung Hải

Chế độ ăn Địa Trung Hải (Mediterranean diet) được chứng minh có hiệu quả trong việc giảm mỡ gan độc lập với giảm cân. Đây là chế độ ăn giàu thực phẩm có nguồn gốc thực vật (rau xanh, trái cây, đậu, hạt nguyên cám), chất béo không bão hòa đơn (dầu ô liu, quả bơ, các loại hạt), cá và thịt nạc. Chế độ ăn này không chỉ cải thiện chức năng gan mà còn có lợi cho kiểm soát lipid máu, đường huyết và huyết áp.

3. Cà phê

Nhiều nghiên cứu quan sát cho thấy tiêu thụ cà phê có thể làm giảm tổn thương gan ở bệnh nhân NAFLD. Cơ chế có thể liên quan đến việc tăng hoạt động của enzyme chống oxy hóa và giảm viêm. Khuyến cáo sử dụng 2–3 tách cà phê đen mỗi ngày, tránh thêm đường hoặc chất béo.

4. Tăng cường hoạt động thể lực

Lối sống ít vận động là yếu tố nguy cơ cao đối với NAFLD. Việc luyện tập thể dục đều đặn giúp cải thiện độ nhạy insulin, giảm mỡ gan và hỗ trợ kiểm soát các thành phần hội chứng chuyển hóa. Khuyến cáo dành ít nhất 150 phút mỗi tuần cho hoạt động thể chất mức trung bình, chẳng hạn như đi bộ nhanh, bơi lội hoặc đạp xe.

5. Hạn chế đường bổ sung và thực phẩm chế biến sẵn

Các loại đường đơn (đặc biệt là fructose và sucrose) có liên quan đến tăng tổng hợp lipid ở gan. Cần hạn chế các thực phẩm giàu đường như bánh ngọt, nước ngọt có gas, ngũ cốc chế biến sẵn, nước trái cây đóng hộp. Đọc kỹ nhãn thực phẩm để tránh các thành phần như high-fructose corn syrup, sucrose, glucose, maltose.

6. Hạn chế chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa

Chất béo bão hòa (có trong thịt mỡ, bơ, phô mai) và chất béo chuyển hóa (trong đồ chiên rán, bánh công nghiệp) làm tăng nguy cơ tích tụ mỡ nội tạng và tổn thương gan. Ưu tiên chất béo không bão hòa đa, đặc biệt là acid béo omega-3.

7. Bổ sung omega-3

Omega-3 là acid béo không bão hòa đa có vai trò chống viêm và cải thiện lipid máu. Các nghiên cứu cho thấy bổ sung omega-3 có thể làm giảm mỡ gan. Liều sử dụng dao động từ 830–9.000 mg/ngày, tùy theo từng nghiên cứu. Cần tham khảo bác sĩ trước khi sử dụng.

8. Tránh các chất gây độc cho gan

Bệnh nhân NAFLD cần tránh hoàn toàn rượu và các chất có thể gây độc cho gan (thuốc, thảo dược, thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc). Một số thuốc không kê đơn như paracetamol nếu sử dụng sai cách cũng có thể làm tăng nguy cơ tổn thương gan.

9. Vitamin E

Vitamin E (800 IU/ngày) đã được chứng minh có hiệu quả cải thiện viêm gan ở bệnh nhân NAFLD không mắc đái tháo đường. Tuy nhiên, cần cân nhắc giữa lợi ích và nguy cơ (như tăng nguy cơ xuất huyết) khi sử dụng liều cao, và chỉ dùng khi có chỉ định từ bác sĩ chuyên khoa.

10. Thảo dược và thực phẩm chức năng

Một số hoạt chất có tiềm năng cải thiện sức khỏe gan bao gồm silymarin (cây kế sữa), curcumin (từ nghệ), resveratrol (từ nho đỏ) và catechin (trà xanh). Tuy nhiên, bằng chứng về hiệu quả vẫn chưa đầy đủ và chưa được chấp thuận chính thức cho điều trị NAFLD. Bệnh nhân nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.

11. Điều trị bằng thuốc

Hiện tại chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho NAFLD được FDA phê duyệt. Một số thuốc được sử dụng ngoài hướng dẫn, như pioglitazone, có thể giúp cải thiện tình trạng viêm gan và xơ hóa, đặc biệt ở bệnh nhân có đái tháo đường type 2. Việc sử dụng các thuốc này cần có chỉ định chặt chẽ và theo dõi sát bởi bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa – gan mật.

Kết luận

Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu là một bệnh lý mạn tính liên quan chặt chẽ đến hội chứng chuyển hóa. Thay đổi lối sống là biện pháp điều trị trọng tâm và hiệu quả nhất hiện nay. Việc phối hợp giữa bác sĩ chuyên khoa, chuyên gia dinh dưỡng và bệnh nhân là yếu tố quyết định trong kiểm soát tiến triển và ngăn ngừa biến chứng của NAFLD.