Chế độ ăn trong quản lý bệnh trào ngược dạ dày – thực quản (GERD)

1. Tổng quan về bệnh trào ngược dạ dày – thực quản

Bệnh trào ngược dạ dày – thực quản (Gastroesophageal Reflux Disease – GERD) là một rối loạn mạn tính xảy ra khi dịch vị và các chất trong dạ dày thường xuyên trào ngược lên thực quản do suy yếu chức năng cơ thắt thực quản dưới (LES). Tình trạng này gây ra các triệu chứng điển hình như ợ nóng, đau thượng vị và khó nuốt. Nếu không được kiểm soát hiệu quả, GERD có thể tiến triển đến các biến chứng như viêm thực quản, thực quản Barrett, và ung thư thực quản.

Tần suất các triệu chứng xảy ra ≥2 lần/tuần và kéo dài trên 3 tuần thường được sử dụng như tiêu chuẩn lâm sàng để chẩn đoán GERD mạn tính. Trong quản lý bệnh lý này, bên cạnh điều trị nội khoa, thay đổi lối sống và đặc biệt là điều chỉnh chế độ ăn đóng vai trò quan trọng trong cải thiện triệu chứng và dự phòng tái phát.

2. Cơ chế dinh dưỡng và ảnh hưởng đến bệnh sinh GERD

Một số thực phẩm có thể ảnh hưởng đến trương lực cơ thắt thực quản dưới, thời gian lưu thức ăn trong dạ dày, và mức độ kích ứng niêm mạc thực quản, từ đó làm tăng nguy cơ hoặc mức độ nghiêm trọng của trào ngược. Do đó, cá thể hóa chế độ ăn uống dựa trên đáp ứng triệu chứng của từng người bệnh là một phần thiết yếu trong quản lý lâm sàng.

3. Các nhóm thực phẩm được khuyến khích trong chế độ ăn của bệnh nhân GERD

Mặc dù không có nhóm thực phẩm nào được chứng minh có thể “chữa khỏi” GERD, nhưng các bằng chứng quan sát cho thấy một số thực phẩm có thể cải thiện triệu chứng.

3.1. Rau củ ít acid và ít béo

Rau củ chứa ít chất béo và đường, đồng thời là nguồn cung cấp chất xơ hòa tan và không hòa tan. Một số loại rau phù hợp bao gồm:

• Măng tây, bông cải xanh, cải xoăn, rau bina

• Dưa leo, súp lơ trắng, mầm cải Brussels

• Khoai tây, đậu xanh

3.2. Trái cây không có múi

Trái cây ít acid thường ít gây kích ứng thực quản:

• Chuối, táo, lê, đào

• Dưa lưới, quả mọng, bơ

3.3. Protein nạc

Thực phẩm giàu protein có thể giúp trung hòa acid dạ dày nếu được chế biến lành mạnh (nướng, luộc, hấp):

• Gà, cá, hải sản nạc, đậu lăng, lòng trắng trứng

• Các loại đậu và hạnh nhân (tùy khả năng dung nạp)

3.4. Chất béo không bão hòa

Thay thế chất béo bão hòa bằng chất béo lành mạnh giúp duy trì cân nặng lý tưởng và hỗ trợ chức năng LES:

• Dầu ô liu, dầu bơ

• Quả hạch, bơ hạt, cá béo (cá hồi, cá thu)

3.5. Ngũ cốc nguyên hạt

Nguồn chất xơ hòa tan giúp cải thiện tiêu hóa:

• Gạo lứt, cháo yến mạch, bánh mì nguyên cám

Một nghiên cứu (Zalvan et al., 2017) cho thấy chế độ ăn Địa Trung Hải – giàu rau, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và chất béo không bão hòa – có hiệu quả tương đương với thuốc ức chế bơm proton (PPI) trong cải thiện triệu chứng GERD nhẹ đến trung bình.

4. Thực phẩm và đồ uống cần hạn chế hoặc tránh

Một số thực phẩm có thể làm giảm trương lực cơ thắt thực quản dưới, tăng áp lực ổ bụng, hoặc kích ứng niêm mạc thực quản. Bao gồm:

4.1. Thực phẩm giàu chất béo bão hòa hoặc trans

• Thịt đỏ nhiều mỡ, thực phẩm chiên rán

• Bơ, pho mát, sữa nguyên kem

• Thức ăn nhanh, đồ chế biến sẵn

4.2. Thực phẩm có tính acid hoặc kích thích

• Nước cam, cà phê, soda, rượu, đồ uống có gas

• Socola, bạc hà, húng lủi

• Nước sốt cà chua, giấm, thực phẩm ngâm

4.3. Các sản phẩm từ sữa bò

Một số nghiên cứu quan sát thấy mối liên quan giữa việc uống sữa bò và tăng triệu chứng GERD ở trẻ em. Ở người lớn, việc loại bỏ sữa khỏi chế độ ăn có thể giúp một số người giảm đầy hơi hoặc khó tiêu, đặc biệt ở người không dung nạp lactose.

Lưu ý: Không có bằng chứng lâm sàng mạnh cho tất cả các thực phẩm kích thích trên. Việc loại trừ thực phẩm nên được thực hiện có chọn lọc và theo dõi triệu chứng cá nhân, tránh loại bỏ không cần thiết dẫn đến thiếu hụt dinh dưỡng.

5. Khuyến nghị thực hành lâm sàng

• Ăn thành nhiều bữa nhỏ, tránh ăn quá no

• Tránh ăn ít nhất 2–3 giờ trước khi nằm

• Nâng đầu giường khoảng 15–20 cm khi ngủ để giảm trào ngược ban đêm

• Duy trì cân nặng hợp lý, tránh béo phì trung tâm

• Hạn chế hút thuốc và rượu

• Ghi nhật ký thực phẩm và triệu chứng để xác định các yếu tố kích thích cá nhân

6. Kết luận

Bệnh trào ngược dạ dày – thực quản là một tình trạng mạn tính có thể kiểm soát hiệu quả thông qua điều chỉnh chế độ ăn và lối sống. Việc lựa chọn thực phẩm phù hợp đóng vai trò quan trọng trong việc giảm nhẹ triệu chứng, hỗ trợ điều trị nội khoa và phòng ngừa biến chứng lâu dài. Can thiệp dinh dưỡng nên được cá thể hóa dựa trên đáp ứng của từng người bệnh và kết hợp với tư vấn chuyên môn của bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng.