Dinh dưỡng trong chăm sóc bệnh nhân ung thư miệng

Ung thư miệng là một loại ung thư thuộc nhóm ung thư đầu cổ, ảnh hưởng đến các cấu trúc trong khoang miệng và hầu họng như lưỡi, môi, nướu, vòm miệng và xương hàm. Do những vị trí này có vai trò quan trọng trong chức năng nhai và nuốt, bệnh nhân ung thư miệng thường đối mặt với các khó khăn đáng kể trong ăn uống, đặc biệt là trong và sau quá trình điều trị.

Ảnh hưởng của ung thư miệng đến khả năng ăn uống

Ngay từ giai đoạn đầu, người bệnh có thể gặp khó khăn trong việc nhai, nuốt hoặc cảm thấy đau khi ăn uống. Sau khi được chẩn đoán, phương pháp điều trị thường bao gồm phẫu thuật, xạ trị và/hoặc hóa trị, gây ra nhiều tác dụng phụ liên quan đến khả năng ăn uống như:

• Giảm cảm giác ngon miệng

• Khô miệng

• Loét miệng

• Buồn nôn, nôn

• Thay đổi khẩu vị

• Khó nuốt hoặc đau khi nuốt

Trong khi đó, nhu cầu dinh dưỡng của cơ thể lại tăng cao để phục hồi mô và đáp ứng với điều trị. Nếu không đảm bảo được lượng dinh dưỡng cần thiết, người bệnh dễ bị sút cân, suy kiệt và buộc phải trì hoãn điều trị do tình trạng suy dinh dưỡng.

Chiến lược kiểm soát tác dụng phụ và đảm bảo dinh dưỡng

1. Mất vị giác hoặc thay đổi khẩu vị

• Tránh các món ăn có mùi vị gây khó chịu (quá mặn, quá ngọt, vị kim loại).

• Sử dụng dao nĩa bằng nhựa thay vì kim loại.

• Súc miệng bằng nước muối sinh lý hoặc nước soda baking để làm sạch miệng trước khi ăn.

• Thử các loại thực phẩm có nhiệt độ khác nhau (nguội hoặc mát) nếu nóng gây kích ứng.

• Ưu tiên thực phẩm mềm, dễ nuốt, dễ tiêu hóa.

2. Chán ăn hoặc không có cảm giác đói

• Chia nhỏ khẩu phần thành nhiều bữa trong ngày (6–8 bữa nhỏ).

• Sử dụng thức uống bổ sung năng lượng như sinh tố dinh dưỡng:

  • Cơ sở: sữa nguyên kem, sữa chua Hy Lạp

  • Tăng năng lượng: thêm bơ, bơ hạt, mật ong, bột protein

3. Khô miệng

• Uống nước thường xuyên từng ngụm nhỏ, giữ độ ẩm cho niêm mạc miệng.

• Ưu tiên thực phẩm nhiều nước: nước ép, cháo, dưa hấu, súp, sốt táo.

• Tránh các loại thức ăn khô, giòn như bánh quy, bánh mì nướng.

• Có thể sử dụng các sản phẩm tạo độ ẩm nhân tạo cho khoang miệng theo hướng dẫn bác sĩ/dược sĩ.

4. Loét miệng, đau miệng

• Tránh thực phẩm có tính axit, cay nóng hoặc nhiều gia vị.

• Ăn thức ăn mềm, nhạt: súp, cháo, khoai nghiền, trứng hấp, sữa chua.

• Súc miệng bằng hỗn hợp nước muối và baking soda (1 thìa cà phê mỗi loại pha với 240 ml nước).

• Bác sĩ có thể chỉ định thuốc gây tê cục bộ hoặc dung dịch súc miệng giảm đau.

5. Buồn nôn

• Tránh thức ăn có mùi mạnh hoặc nấu nướng nhiều dầu mỡ.

• Ăn thức ăn nguội hoặc ở nhiệt độ phòng.

• Uống trà gừng hoặc sử dụng các sản phẩm chứa gừng để giảm cảm giác buồn nôn.

• Ăn từng lượng nhỏ, nhiều lần trong ngày.

6. Khó nuốt

• Thường xảy ra do khối u, phẫu thuật hoặc xạ trị vùng hầu họng.

• Cần đánh giá bởi chuyên gia ngôn ngữ trị liệu để đảm bảo an toàn nuốt.

• Dùng thực phẩm có kết cấu mềm, sánh mịn, dễ nuốt: sinh tố, súp, cháo loãng, phô mai mềm.

• Tránh trái cây họ cam quýt, gia vị cay và thức ăn giòn hoặc cứng.

Chỉ định nuôi ăn qua ống

Nếu người bệnh không thể ăn bằng đường miệng đủ để đảm bảo nhu cầu dinh dưỡng và nước, bác sĩ có thể chỉ định nuôi ăn qua sonde mũi – dạ dày hoặc mở thông dạ dày. Đây là phương pháp hỗ trợ tạm thời giúp người bệnh duy trì thể trạng trong quá trình điều trị.

Hướng dẫn chuyên môn

• Người bệnh ung thư miệng nên được theo dõi dinh dưỡng chặt chẽ từ đội ngũ chuyên gia, bao gồm bác sĩ dinh dưỡng, chuyên viên ngôn ngữ trị liệu và bác sĩ chuyên khoa ung bướu.

• Cần báo với bác sĩ nếu có bất kỳ vấn đề nào liên quan đến ăn uống, nuốt, hoặc sụt cân để có hướng can thiệp kịp thời.

• Các trung tâm điều trị ung thư chuyên sâu thường có chuyên gia dinh dưỡng hỗ trợ xây dựng thực đơn cá nhân hóa.

Kết luận

Dinh dưỡng hợp lý đóng vai trò trung tâm trong điều trị và phục hồi ở bệnh nhân ung thư miệng. Việc nhận diện sớm và kiểm soát hiệu quả các tác dụng phụ liên quan đến ăn uống giúp duy trì thể trạng tốt, cải thiện chất lượng sống và nâng cao hiệu quả điều trị. Can thiệp sớm bằng các giải pháp phù hợp, bao gồm hỗ trợ dinh dưỡng chuyên sâu, có thể giúp bệnh nhân vượt qua các thách thức trong hành trình điều trị.