Ferritin huyết thanh, thiếu sắt và mối liên quan đến rụng tóc

1. Giới thiệu

Ferritin là một protein nội bào có vai trò dự trữ sắt, được tìm thấy ở nhiều mô khác nhau trong cơ thể như gan, lách, tủy xương và nang tóc. Nồng độ ferritin huyết thanh thường phản ánh tổng lượng sắt dự trữ trong cơ thể. Giảm ferritin là chỉ dấu sớm và đặc hiệu của tình trạng thiếu sắt – một nguyên nhân có thể góp phần vào nhiều biểu hiện lâm sàng, trong đó có rụng tóc.

2. Vai trò của ferritin và sắt trong sinh lý học tóc

Sắt là vi chất thiết yếu tham gia vào nhiều quá trình sinh học, bao gồm tổng hợp DNA, hoạt động của enzym và vận chuyển oxy thông qua hồng cầu. Khi thiếu sắt, cơ thể sẽ ưu tiên cung cấp sắt cho các cơ quan sinh tồn quan trọng, làm giảm lượng ferritin trong mô ngoại vi như nang tóc.

Một số nghiên cứu cho thấy nồng độ ferritin thấp có liên quan đến rụng tóc, đặc biệt ở phụ nữ. Cơ chế được đề xuất là việc giảm nồng độ ferritin trong nang tóc làm suy yếu cấu trúc sợi tóc, dẫn đến tóc mảnh, dễ gãy, thay đổi hình dạng và tăng rụng tóc dạng lan tỏa (telogen effluvium). Tuy nhiên, cần lưu ý rằng rụng tóc có thể do nhiều nguyên nhân và việc xác định thiếu sắt là yếu tố nguyên nhân cần có xét nghiệm huyết học hỗ trợ.

3. Các nguyên nhân thường gặp gây giảm ferritin

Giảm ferritin thường phản ánh thiếu sắt, với các nguyên nhân thường gặp bao gồm:

• Mất máu mạn tính (kinh nguyệt nhiều, chảy máu tiêu hóa)

• Nhu cầu sắt tăng cao (mang thai, cho con bú)

• Hấp thu sắt kém (bệnh celiac, không dung nạp gluten, viêm dạ dày mạn, sau phẫu thuật dạ dày)

• Rối loạn nội tiết (cường giáp)

Trong thực hành lâm sàng, khi phát hiện rụng tóc đi kèm nồng độ ferritin huyết thanh thấp, bác sĩ nên đánh giá toàn diện để xác định nguyên nhân nền, đồng thời xem xét khả năng thiếu sắt là yếu tố đóng góp vào biểu hiện lâm sàng.

4. Hướng xử trí và điều trị khi thiếu ferritin gây rụng tóc

4.1. Bổ sung sắt

Nếu xác định nồng độ ferritin thấp, việc bổ sung sắt bằng đường uống là biện pháp đầu tay. Mục tiêu là nâng ferritin huyết thanh lên mức ≥ 50 ng/mL – ngưỡng được cho là cần thiết để hỗ trợ chu kỳ mọc tóc bình thường ở phụ nữ.

• Các chế phẩm sắt (sắt sulfat, fumarat, gluconat...) nên được dùng khi bụng đói để tối ưu hấp thu.

• Các bác sĩ cần theo dõi ferritin định kỳ để đánh giá hiệu quả điều trị và tránh quá liều sắt.

• Ở bệnh nhân không dung nạp sắt đường uống hoặc không đáp ứng điều trị, có thể xem xét sắt đường tĩnh mạch.

4.2. Điều chỉnh chế độ ăn

Khuyến khích bệnh nhân tăng cường thực phẩm giàu sắt:

• Sắt heme: thịt đỏ, gan, hải sản

• Sắt non-heme: rau lá xanh đậm, các loại đậu, ngũ cốc tăng cường sắt

Khuyến khích phối hợp với thực phẩm giàu vitamin C để tăng hấp thu sắt, đồng thời tránh dùng sắt cùng trà, cà phê hoặc sản phẩm chứa calci.

4.3. Điều trị nguyên nhân nền

Việc bổ sung sắt chỉ là điều trị triệu chứng. Bác sĩ cần xác định và điều trị nguyên nhân nền: can thiệp phẫu thuật nếu có mất máu tiêu hóa, điều trị bệnh celiac, cường giáp hoặc tư vấn chuyên sâu về dinh dưỡng và dung nạp thực phẩm.

5. Hiệu quả và giới hạn trong phục hồi tóc

Ở những bệnh nhân rụng tóc có bằng chứng thiếu sắt, việc điều trị đầy đủ có thể giúp đảo ngược tình trạng rụng tóc. Tuy nhiên, do chu kỳ tóc sinh lý kéo dài, cần vài tháng để quan sát sự cải thiện rõ rệt. Ngược lại, ở những người có nồng độ ferritin trong giới hạn bình thường, việc bổ sung sắt không cho thấy lợi ích trong điều trị rụng tóc và có thể tiềm ẩn nguy cơ thừa sắt.

6. Nguy cơ và thận trọng khi bổ sung sắt

Việc bổ sung sắt không kiểm soát có thể gây ra:

• Tác dụng phụ đường tiêu hóa: đau bụng, buồn nôn, táo bón, nôn ói

• Ngộ độc sắt cấp tính: đặc biệt ở trẻ em, với biểu hiện như nôn ra máu, tiêu phân đen, tụt huyết áp, rối loạn nhịp tim

• Thừa sắt mạn tính: có thể dẫn đến tổn thương gan, tụy, tim, và tăng nguy cơ bệnh lý tim mạch

Do đó, chỉ nên bổ sung sắt sau khi có chẩn đoán xác định qua xét nghiệm ferritin và các chỉ số huyết học khác (Hb, MCV, TIBC...).

7. Kết luận

Thiếu sắt, biểu hiện qua nồng độ ferritin thấp, có thể là một nguyên nhân tiềm ẩn gây rụng tóc. Việc phát hiện và điều trị kịp thời giúp cải thiện không chỉ tình trạng tóc mà còn ngăn ngừa các biến chứng khác của thiếu máu thiếu sắt. Tuy nhiên, điều quan trọng là chẩn đoán chính xác nguyên nhân nền và tránh tự ý sử dụng sắt khi chưa có chỉ định chuyên môn. Việc chăm sóc toàn diện bao gồm chế độ dinh dưỡng, điều trị nguyên nhân, theo dõi xét nghiệm định kỳ và hỗ trợ tư vấn là chiến lược hiệu quả và an toàn trong điều trị rụng tóc liên quan đến ferritin.