Glutathione: Chất chống oxy hóa nội sinh thiết yếu và vai trò trong phòng ngừa – hỗ trợ điều trị bệnh lý mạn tính

Glutathione (GSH) là một tripeptide nội sinh, gồm ba acid amin: cysteine, glutamic acid và glycine. Phân tử này hiện diện trong hầu hết các tế bào và mô của cơ thể, đóng vai trò trung tâm trong cơ chế chống oxy hóa, giải độc tế bào và duy trì cân bằng nội môi. Do khả năng trung hòa các gốc tự do và các chất oxy hóa phản ứng cao, glutathione được xem là một trong những chất chống oxy hóa nội sinh mạnh nhất, đặc biệt trong bối cảnh môi trường hiện đại đầy rẫy kim loại nặng, ô nhiễm và các hóa chất công nghiệp.

Suy giảm nồng độ glutathione và hệ quả lâm sàng

Từ sau tuổi 25, khả năng tổng hợp glutathione nội sinh bắt đầu suy giảm, trong khi các yếu tố làm tăng stress oxy hóa như ô nhiễm môi trường, dinh dưỡng mất cân đối, lão hóa và bệnh lý mạn tính lại gia tăng. Tình trạng mất cân bằng giữa sản sinh các chất oxy hóa và khả năng chống oxy hóa được gọi là stress oxy hóa (oxidative stress) – nguyên nhân sinh học nền của nhiều bệnh lý hiện đại, bao gồm hội chứng chuyển hóa, tăng huyết áp, đái tháo đường, bệnh tim mạch và ung thư.

Dưới đây là các cơ chế và ứng dụng tiềm năng của glutathione trong y học dựa trên các bằng chứng nghiên cứu hiện hành:

1. Giảm stress oxy hóa và tổn thương mô

Một nghiên cứu công bố trên Tạp chí Nutrients nhấn mạnh vai trò của glutathione như một công cụ điều trị tiềm năng trong việc chống lại stress oxy hóa tế bào và tổn thương mô. Việc bổ sung tiền chất glutathione như L-glycine, cysteine, cùng với các vi chất dinh dưỡng như vitamin C, E và magie cho thấy hiệu quả trong việc tăng nồng độ glutathione huyết thanh. Các chế độ ăn như chế độ chay, Địa Trung Hải và DASH cũng được chứng minh có thể hỗ trợ làm chậm quá trình thoái hóa mô thông qua cơ chế nâng cao nồng độ GSH nội sinh.

2. Cải thiện độ nhạy insulin và dự trữ mỡ nội tạng

Các nghiên cứu tại Đại học Y Baylor (Hoa Kỳ) cho thấy những người lớn tuổi và động vật thí nghiệm có mức glutathione thấp có xu hướng tích tụ mỡ nội tạng nhiều hơn và giảm khả năng oxy hóa acid béo. Việc bổ sung cysteine và glycine qua khẩu phần ăn đã cải thiện quá trình oxy hóa lipid và chuyển hóa năng lượng chỉ sau 2 tuần, tiệm cận với mức ở người trẻ khỏe mạnh.

3. Hỗ trợ cải thiện biến chứng của đái tháo đường type 2

Một nghiên cứu lâm sàng nhỏ công bố trên Diabetes Care cho thấy, ở bệnh nhân đái tháo đường type 2 không kiểm soát, bổ sung glycine và cysteine đã giúp phục hồi nồng độ glutathione và làm giảm các chỉ số tổn thương oxy hóa do tăng glucose huyết. Điều này cho thấy vai trò bảo vệ tế bào của GSH trong bối cảnh tăng glucose mạn tính.

4. Giảm nguy cơ tim mạch

Trong mô hình chuột tăng huyết áp, chế độ ăn giàu nho đã làm tăng biểu hiện gen liên quan đến con đường tổng hợp glutathione. Các chỉ số huyết áp tâm trương và mức độ phì đại cơ tim đều cải thiện đáng kể, chứng minh vai trò của các chất chống oxy hóa – đặc biệt là glutathione – trong kiểm soát huyết áp và bảo vệ tim mạch.

5. Hỗ trợ chức năng gan

Glutathione đã được ứng dụng điều trị cho bệnh nhân gan nhiễm mỡ (do rượu và không do rượu) tại Ý. Truyền tĩnh mạch glutathione liều cao cho thấy cải thiện rõ rệt nồng độ bilirubin huyết thanh và giảm nồng độ malondialdehyde – một dấu hiệu tổn thương peroxid lipid. Kết quả này củng cố vai trò then chốt của GSH trong giải độc gan và bảo vệ tế bào gan khỏi các tác nhân oxy hóa.

6. Phòng ngừa béo phì và hội chứng chuyển hóa

Khi thiếu hụt glutathione, độc chất môi trường dễ tích tụ trong mô mỡ, dẫn đến tăng trọng lượng và đề kháng insulin. Một nghiên cứu đăng trên Experimental and Therapeutic Medicine ghi nhận rằng bệnh nhân có nồng độ glutathione cao hơn đạt hiệu quả tốt hơn trong kiểm soát cân nặng và giảm tỷ lệ mỡ cơ thể sau 6 tháng can thiệp dinh dưỡng cá nhân hóa.

7. Hỗ trợ các bệnh lý tự miễn

Glutathione có vai trò điều hòa apoptosis – quá trình chết tế bào theo chương trình – vốn bị rối loạn trong các bệnh lý tự miễn như lupus ban đỏ hệ thống. Nghiên cứu đăng trên Autoimmunity Reviews cho thấy mức glutathione thấp có liên quan đến mức độ stress oxy hóa cao, góp phần vào sự huỷ hoại mô do cơ chế tự miễn.

8. Tiềm năng hỗ trợ điều trị bệnh COVID-19

Phân tích huyết thanh ở bệnh nhân COVID-19 cho thấy sự gia tăng stress oxy hóa và giảm nồng độ glutathione rõ rệt so với nhóm chứng khỏe mạnh. Công bố trên Tạp chí Antioxidants khuyến nghị xem xét bổ sung tiền chất glutathione như N-acetylcysteine (NAC) như một biện pháp hỗ trợ giảm viêm và cải thiện đáp ứng miễn dịch trong bệnh cảnh COVID-19.

Kết luận

Glutathione là một chất chống oxy hóa nội sinh có vai trò thiết yếu trong việc duy trì cân bằng oxy hóa – khử, bảo vệ tế bào khỏi tổn thương và tham gia vào nhiều quá trình chuyển hóa. Giảm nồng độ glutathione có liên quan mật thiết với sự tiến triển của nhiều bệnh lý mạn tính như đái tháo đường, tim mạch, béo phì, rối loạn miễn dịch và bệnh gan. Việc tăng cường glutathione thông qua dinh dưỡng, lối sống lành mạnh, và trong một số trường hợp là bổ sung đường uống hoặc truyền tĩnh mạch, được xem là hướng can thiệp tiềm năng trong y học dự phòng và điều trị hỗ trợ.