Hạ đường huyết trong điều trị đái tháo đường: Nhận biết và xử trí

1. Khái niệm và nguy cơ

Hạ đường huyết (hypoglycemia) là tình trạng giảm bất thường nồng độ glucose huyết tương, thường được xác định khi glucose máu <70 mg/dL (3,9 mmol/L). Tình trạng này có thể xảy ra ở bệnh nhân đái tháo đường, đặc biệt là những người sử dụng insulin hoặc các thuốc kích thích tiết insulin như sulfonylurea hoặc meglitinide. Hạ đường huyết nếu không được nhận biết và xử trí kịp thời có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như co giật, hôn mê và thậm chí tử vong.

2. Triệu chứng lâm sàng

Các biểu hiện của hạ đường huyết thay đổi theo mức độ và từng cá nhân. Các triệu chứng thường gặp bao gồm:

• Run rẩy, hồi hộp

• Vã mồ hôi

• Cảm giác đói dữ dội

• Đau đầu, chóng mặt

• Da tái, lạnh

• Rối loạn tập trung

• Tim đập nhanh (hồi hộp)

• Dễ kích thích hoặc thay đổi hành vi (hiếu động, hung hăng)

• Nhìn mờ

Ở một số trường hợp, đặc biệt ở bệnh nhân lâu năm hoặc người cao tuổi, hạ đường huyết có thể không gây triệu chứng (hypoglycemia unawareness), làm tăng nguy cơ diễn tiến nghiêm trọng mà không được phát hiện.

3. Hướng dẫn xử trí hạ đường huyết mức độ nhẹ - trung bình

Theo khuyến cáo từ Viện Quốc gia về Đái tháo đường, Tiêu hóa và Bệnh thận Hoa Kỳ (NIDDK), việc xử trí cần thực hiện theo nguyên tắc sau:

• Bước 1: Kiểm tra glucose máu. Nếu có thiết bị đo, cần kiểm tra ngay khi có dấu hiệu nghi ngờ. Ngưỡng đường huyết <70 mg/dL cần được can thiệp.

• Bước 2: Bổ sung 15g carbohydrate tác dụng nhanh (quy tắc “15-15”).
  Ví dụ:

  • ½ ly nước ép trái cây (cam hoặc táo)

  • ½ ly nước ngọt có đường (không dùng loại dành cho người ăn kiêng)

  • 1 muỗng canh đường, mật ong hoặc si-rô

  • 3–4 viên glucose hoặc 1 ống gel glucose

  • 5–6 viên kẹo cứng hoặc 2 muỗng canh nho khô

• Bước 3: Đợi 15 phút và đo lại glucose máu.

  • Nếu vẫn <70 mg/dL, lặp lại bước 2.

  • Tiếp tục chu kỳ cho đến khi đường huyết >100 mg/dL hoặc các triệu chứng cải thiện rõ rệt.

Lưu ý: Tránh sử dụng thực phẩm chứa nhiều chất béo (sô cô la, bánh ngọt) vì chúng làm chậm hấp thu glucose.

4. Xử trí sau khi đường huyết ổn định

Sau khi đường huyết trở về mức bình thường, người bệnh nên sử dụng thêm bữa phụ nhỏ chứa protein để duy trì glucose ổn định. Ví dụ:

• Bơ đậu phộng

• Phô mai

• Bánh mì sandwich với thịt nạc (gà tây, giăm bông)

5. Khi nào cần can thiệp y tế khẩn cấp?

• Nếu bệnh nhân không hồi phục sau 2–3 lần lặp lại quy trình xử trí trên.

• Nếu bệnh nhân không tỉnh táo, bị co giật hoặc hôn mê → gọi cấp cứu ngay lập tức.

• Trong các tình huống nặng, có thể cần sử dụng glucagon – một hormone kích thích gan giải phóng glucose dự trữ.

6. Glucagon và hỗ trợ từ người thân

Người bệnh cần:

• Mang theo bộ kit glucagon (dạng tiêm hoặc xịt mũi) theo chỉ định của bác sĩ.

• Hướng dẫn người thân hoặc người chăm sóc cách sử dụng glucagon trong trường hợp khẩn cấp.

Glucagon có thể được tiêm vào vùng mỡ dưới da (bụng, đùi, cánh tay) hoặc sử dụng dạng xịt mũi. Nếu không có glucagon sẵn hoặc không có người biết sử dụng, phải gọi cấp cứu 115 ngay.

7. Phòng ngừa và theo dõi lâu dài

Nếu người bệnh có hạ đường huyết tái diễn nhiều lần hoặc không có triệu chứng cảnh báo, cần:

• Báo với bác sĩ để điều chỉnh phác đồ điều trị.

• Tránh tự ý thay đổi liều thuốc khi chưa có chỉ định từ chuyên môn.

Tóm tắt khuyến nghị chuyên môn:

• Luôn mang theo nguồn carbohydrate tác dụng nhanh.

• Theo dõi đường huyết thường xuyên nếu có nguy cơ cao.

• Đào tạo người thân sử dụng glucagon.

• Thông báo bác sĩ nếu hạ đường huyết xảy ra thường xuyên hoặc nghiêm trọng.