Hắt hơi và những nguy cơ tiềm ẩn khi kìm nén phản xạ tự nhiên của cơ thể

1. Giới thiệu

Hắt hơi là một phản xạ sinh lý nhằm tống xuất các dị nguyên, mầm bệnh hoặc chất kích thích khỏi đường hô hấp trên, đặc biệt là mũi và họng. Theo Hiệp hội Phổi Hoa Kỳ (American Lung Association), phản xạ này có thể đẩy hàng chục nghìn giọt dịch nhỏ ra ngoài với vận tốc có thể đạt tới 160 km/h. Ở một số người, phản xạ hắt hơi yếu hơn có thể dẫn đến tình trạng hắt hơi nhiều lần liên tiếp để đạt được hiệu quả loại bỏ dị nguyên.

Tuy nhiên, việc kìm nén (nhịn) hắt hơi không chỉ gây khó chịu mà còn tiềm ẩn một số nguy cơ tổn thương sinh lý nghiêm trọng. Một số biến chứng đã được ghi nhận trong y văn, bao gồm chấn thương màng nhĩ, nhiễm trùng tai giữa và thậm chí tổn thương thanh quản hoặc mạch máu não.

2. Các nguy cơ liên quan đến việc nhịn hắt hơi

2.1. Tăng áp lực nội lồng ngực, gây tức ngực

Khi cố gắng ngăn cản một cơn hắt hơi, cơ thể sẽ tăng áp lực nội lồng ngực – đặc biệt lên cơ hoành – để đối kháng lại phản xạ tống xuất khí. Điều này có thể gây cảm giác đau tức hoặc khó chịu vùng ngực, mặc dù thường không gây nguy hiểm nhưng làm ảnh hưởng đến sự thoải mái và chức năng hô hấp tạm thời.

2.2. Nguy cơ thủng màng nhĩ

Mũi và tai giữa được thông với nhau qua vòi nhĩ (ống Eustachian). Khi áp lực trong mũi tăng cao do việc kìm hắt hơi, áp lực có thể truyền sang tai giữa và màng nhĩ, làm tăng nguy cơ thủng màng nhĩ, đặc biệt ở người có nền tai dễ tổn thương hoặc có tiền sử viêm tai.

2.3. Nguy cơ nhiễm trùng tai giữa

Trong bối cảnh nhiễm siêu vi (cảm lạnh, cúm), dịch tiết mũi họng có thể chứa virus và vi khuẩn. Khi nhịn hắt hơi, luồng áp lực ngược có thể đẩy dịch nhiễm khuẩn qua ống Eustachian vào tai giữa, làm tăng nguy cơ viêm tai giữa.

2.4. Xuất huyết do vỡ mao mạch

Hắt hơi là một hoạt động gây tăng áp lực đột ngột. Việc nhịn hắt hơi có thể gây vỡ các mao mạch nhỏ trong mắt, mũi hoặc tai, dẫn đến:

• Xuất huyết kết mạc (đốm đỏ ở mắt)

• Chảy máu cam nhẹ

• Ù tai hoặc giảm thính lực tạm thời

2.5. Các biến chứng hiếm gặp nhưng nghiêm trọng

Y văn đã ghi nhận một số trường hợp hiếm, song đáng lưu ý:

• Phình hoặc vỡ mạch máu não: Do tăng áp lực nội sọ đột ngột sau hắt hơi

• Tổn thương thanh quản hoặc cổ họng: Có thể gây đứt dây thanh hoặc rách niêm mạc vùng họng, như được ghi nhận trong một báo cáo năm 2021 trên American Journal of Otolaryngology

3. Khuyến nghị chuyên môn

Các chuyên gia tai – mũi – họng khuyến cáo:

• Nên để phản xạ hắt hơi diễn ra tự nhiên, không nên kìm nén

• Để giảm nguy cơ phát tán mầm bệnh, người bệnh nên:

  • Hắt hơi vào khăn giấy dùng một lần và rửa tay sau đó

  • Nếu không có khăn, nên hắt hơi vào mặt trong khuỷu tay

  • Tránh hắt hơi vào không khí mở hoặc gần người khác

Khi bắt buộc phải kìm hãm phản xạ (ví dụ trong môi trường công cộng), cần tránh bịt hoàn toàn hai lỗ mũi và miệng cùng lúc để hạn chế tăng áp lực nội xoang và nội sọ.

4. Kết luận

Hắt hơi là cơ chế bảo vệ tự nhiên của hệ hô hấp. Việc kìm hãm phản xạ này có thể gây nhiều hậu quả, từ nhẹ (tức ngực, khó chịu) đến nặng (thủng màng nhĩ, nhiễm trùng, tổn thương mạch máu). Việc để hắt hơi diễn ra bình thường, kết hợp với các biện pháp kiểm soát lây nhiễm, sẽ là lựa chọn an toàn và khoa học nhất cho sức khỏe cá nhân và cộng đồng.