Hướng dẫn chăm sóc bệnh nhân mắc Herpes Zoster (bệnh Zona)

1. Tổng quan

Herpes zoster, còn gọi là bệnh zona, là một bệnh lý do virus varicella-zoster (VZV) gây ra. Đây là loại virus cùng họ với tác nhân gây bệnh thủy đậu. Sau khi nhiễm thủy đậu trong thời thơ ấu, virus sẽ nằm bất hoạt trong các hạch thần kinh cảm giác và có thể tái hoạt động sau nhiều năm, đặc biệt khi hệ miễn dịch suy giảm, gây ra bệnh zona.

Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), khoảng 1/3 người trưởng thành tại Hoa Kỳ có nguy cơ mắc bệnh zona trong suốt cuộc đời. Bệnh thường gặp ở người >50 tuổi nhưng cũng có thể xuất hiện ở người trẻ tuổi.

2. Triệu chứng lâm sàng

Giai đoạn tiền triệu bao gồm cảm giác:

• Đau, rát, ngứa ran, hoặc cảm giác kim châm dọc theo vùng da chi phối bởi dây thần kinh.

• Sau đó phát ban dạng mụn nước đơn độc ở một bên cơ thể (thường là ngực, lưng, mặt).

Ban thường kéo dài 2–4 tuần. Mặc dù không nguy hiểm tính mạng, zona có thể gây đau cấp tính và mạn tính (đặc biệt là đau sau zona – postherpetic neuralgia).

3. Hướng dẫn chăm sóc và điều trị

3.1. Khám và điều trị sớm với bác sĩ chuyên khoa

• Nên thăm khám trong vòng 72 giờ kể từ khi có triệu chứng đầu tiên.

• Bác sĩ có thể chỉ định thuốc kháng virus (acyclovir, valacyclovir, famciclovir) để:

  • Rút ngắn thời gian bệnh

  • Giảm mức độ triệu chứng

  • Hạn chế biến chứng thần kinh

• Trường hợp zona quanh mắt hoặc mặt cần được đánh giá bởi bác sĩ nhãn khoa hoặc bác sĩ da liễu ngay lập tức.

3.2. Chăm sóc tại nhà

• Rửa nhẹ nhàng vùng da tổn thương bằng nước sạch và dung dịch không mùi hương.

• Để khô tự nhiên sau khi làm sạch, tránh cào gãi.

• Bôi thuốc tại chỗ theo chỉ định bác sĩ.

• Băng gạc vô trùng, không dính để bảo vệ tổn thương, tránh nhiễm trùng và hạn chế lây truyền virus cho người chưa miễn dịch.

• Rửa tay sạch trước và sau khi chăm sóc vùng da tổn thương.

3.3. Biện pháp hỗ trợ giảm đau và ngứa

• Chườm lạnh vùng tổn thương 5–10 phút/lần, vài lần mỗi ngày.

• Ngâm bồn nước ấm có pha bột yến mạch keo hoặc bột ngô giúp giảm ngứa.

• Thoa kem calamine khi tổn thương đã đóng vảy để làm dịu da.

• Sử dụng thuốc giảm đau không kê đơn (paracetamol, ibuprofen) nếu cần, theo hướng dẫn của bác sĩ.

3.4. Thuốc bôi tại chỗ hoặc miếng dán

• Lidocaine 5% dạng kem hoặc miếng dán: giảm đau tại chỗ.

• Kem chứa capsaicin, lô hội, bột yến mạch keo hoặc calamine: giúp làm dịu vùng da nhạy cảm sau khi tổn thương đã khô.

• Kem kháng histamin tại chỗ (diphenhydramine): có thể dùng khi ngứa nhiều, nhưng không nên dùng kéo dài.

3.5. Điều trị hỗ trợ từ nguyên liệu tại nhà

• Baking soda + bột ngô: trộn với nước thành hỗn hợp sệt, bôi lên tổn thương để làm khô và giảm ngứa.

• Lưu ý: luôn làm sạch vùng da trước và sau khi áp dụng hỗn hợp này.

3.6. Tắm rửa đúng cách

• Dùng nước mát hoặc nước ấm nhẹ khi tắm, tránh nước nóng.

• Tránh chà xát mạnh, không sử dụng bọt biển hay chất tẩy rửa gây kích ứng.

• Sau khi tắm, lau khô nhẹ nhàng bằng khăn mềm, thoa kem dưỡng hoặc băng lại nếu vùng da còn rỉ dịch.

3.7. Trang phục phù hợp

• Mặc quần áo rộng rãi, chất liệu mềm, thoáng khí (như cotton).

• Tránh mặc đồ bó sát gây cọ xát vào tổn thương.

• Nếu zona ở vùng mặt, cổ: cần băng kín vùng tổn thương dưới khẩu trang để hạn chế lây nhiễm cho người chưa có miễn dịch.

4. Phòng ngừa

• Tiêm vắc-xin phòng zona (Shingrix) là biện pháp hiệu quả được khuyến cáo cho người ≥50 tuổi hoặc người có nguy cơ suy giảm miễn dịch.

• Người mắc zona cần tránh tiếp xúc trực tiếp với người chưa từng mắc thủy đậu hoặc chưa được tiêm vắc-xin thủy đậu.

5. Khi nào cần tái khám hoặc đến cơ sở y tế?

• Đau không kiểm soát với thuốc thông thường

• Mụn nước lan rộng, có dấu hiệu nhiễm trùng (sưng đỏ, mủ, sốt)

• Phát ban gần hoặc lan đến mắt, tai, mũi

• Xuất hiện triệu chứng thần kinh (yếu chi, mất điều hòa, liệt mặt)

Kết luận:

Bệnh zona là tình trạng nhiễm virus có thể kiểm soát hiệu quả nếu được chẩn đoán và điều trị sớm. Việc chăm sóc da đúng cách kết hợp với điều trị kháng virus và giảm đau giúp rút ngắn thời gian bệnh, hạn chế biến chứng thần kinh và cải thiện chất lượng sống cho người bệnh.