Khô âm đạo: Sinh lý bệnh, nguyên nhân và hướng xử trí

Tổng quan

Khô âm đạo là tình trạng đặc trưng bởi sự giảm tiết dịch bôi trơn sinh lý ở niêm mạc âm đạo, thường gặp ở phụ nữ trung niên và cao tuổi. Đây là biểu hiện thường thấy trong giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh, nhưng cũng có thể xuất hiện ở phụ nữ trẻ do nhiều nguyên nhân khác nhau. Lớp dịch tiết âm đạo đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì độ pH sinh lý, giảm ma sát trong quan hệ tình dục và hỗ trợ sự di chuyển của tinh trùng trong quá trình thụ tinh. Do đó, tình trạng khô âm đạo không chỉ gây khó chịu mà còn ảnh hưởng đến chất lượng sống và sức khỏe sinh sản của người bệnh.

Sinh lý bệnh và cơ chế

Lớp niêm mạc âm đạo có cấu trúc giàu mạch máu và thụ thể estrogen. Estrogen có tác dụng kích thích tăng sinh tế bào biểu mô, tăng tiết glycogen và thúc đẩy hệ vi sinh vật lành tính (chủ yếu là Lactobacillus), qua đó giúp duy trì độ ẩm và độ pH sinh lý của âm đạo. Khi nồng độ estrogen suy giảm, như trong thời kỳ mãn kinh hoặc do nguyên nhân bệnh lý, các tế bào biểu mô âm đạo trở nên mỏng và ít tiết dịch hơn, dẫn đến tình trạng khô niêm mạc.

Nguyên nhân

Nguyên nhân phổ biến nhất của khô âm đạo là sự suy giảm nồng độ estrogen trong máu, thường gặp trong:

• Giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh

• Giai đoạn hậu sản và cho con bú

• Sau phẫu thuật cắt buồng trứng

• Sau xạ trị vùng chậu, hóa trị liệu ung thư

• Sử dụng các thuốc làm giảm estrogen (như nhóm ức chế aromatase)

Ngoài ra, một số yếu tố nguy cơ khác bao gồm:

• Hút thuốc lá

• Căng thẳng tâm lý kéo dài

• Trầm cảm

• Tình trạng rối loạn miễn dịch (ví dụ: hội chứng Sjögren)

• Dùng thuốc kháng estrogen, corticosteroid hoặc các thuốc kháng histamine

• Vệ sinh âm đạo không đúng cách, thụt rửa sâu hoặc sử dụng các sản phẩm có chất gây kích ứng

Triệu chứng lâm sàng

Người bệnh có thể than phiền một hoặc nhiều triệu chứng sau:

• Khô rát, ngứa, châm chích vùng âm đạo

• Đau khi giao hợp (dyspareunia)

• Chảy máu nhẹ sau giao hợp

• Giảm ham muốn tình dục

• Tiểu buốt, tiểu lắt nhắt hoặc tái nhiễm đường tiết niệu

• Cảm giác sưng hoặc khó chịu vùng chậu

Chẩn đoán

Chẩn đoán chủ yếu dựa vào khai thác triệu chứng lâm sàng kết hợp với khám phụ khoa. Trong một số trường hợp, có thể chỉ định thêm:

• Soi tươi dịch âm đạo để đánh giá hệ vi sinh vật

• Đo pH âm đạo

• Định lượng nồng độ estrogen hoặc các hormon liên quan nếu cần thiết

Điều trị

Mục tiêu điều trị là cải thiện triệu chứng, phục hồi chức năng sinh lý và nâng cao chất lượng sống. Các lựa chọn bao gồm:

1. Điều trị không dùng thuốc:

   • Hạn chế các yếu tố kích ứng như thụt rửa âm đạo, sử dụng xà phòng có tính kiềm mạnh hoặc dung dịch có hương liệu.

   • Sử dụng chất bôi trơn âm đạo (gốc nước, không chứa chất tạo mùi hoặc hóa chất kích ứng) trong quan hệ tình dục.

   • Duy trì hoạt động tình dục đều đặn để cải thiện lưu lượng máu đến âm đạo.

2. Điều trị nội tiết tại chỗ:

   • Estrogen tại chỗ dạng kem, viên đặt âm đạo hoặc vòng âm đạo chứa estrogen liều thấp giúp phục hồi niêm mạc âm đạo mà ít ảnh hưởng toàn thân.

   • Liệu pháp thay thế hormone toàn thân (HRT) có thể được xem xét nếu có kèm theo các triệu chứng toàn thân như bốc hỏa, mất ngủ, loãng xương, tuy nhiên cần đánh giá kỹ nguy cơ và lợi ích trước khi chỉ định.

3. Điều trị hỗ trợ khác:

   • Kem dưỡng ẩm âm đạo sử dụng định kỳ

   • Tránh sử dụng bao cao su chứa Nonoxynol-9, vì có thể gây khô và kích ứng.

Khi nào cần khám chuyên khoa?

Người bệnh cần được khám chuyên khoa phụ khoa nếu:

• Triệu chứng kéo dài > 1 tuần hoặc gây ảnh hưởng đến sinh hoạt

• Có biểu hiện kèm theo như chảy máu âm đạo bất thường, dịch tiết âm đạo có mùi hôi, ngứa hoặc loét niêm mạc

• Nghi ngờ có rối loạn nội tiết hoặc các bệnh lý kèm theo

Dự phòng

• Không sử dụng các sản phẩm vệ sinh có chất tẩy mạnh

• Duy trì lối sống lành mạnh, không hút thuốc

• Giữ vệ sinh vùng kín đúng cách

• Khám phụ khoa định kỳ để phát hiện sớm các rối loạn nội tiết

Kết luận

Khô âm đạo là một tình trạng phổ biến nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu được chẩn đoán và điều trị đúng cách. Việc nhận biết sớm các triệu chứng, hiểu rõ nguyên nhân và can thiệp kịp thời sẽ giúp người bệnh cải thiện chất lượng sống, sức khỏe tình dục và tránh được các biến chứng lâu dài. Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa trước khi sử dụng bất kỳ phương pháp điều trị nào.