Khô mắt và vai trò của nước mắt nhân tạo trong điều trị

1. Khái niệm

Khô mắt là tình trạng giảm chất lượng hoặc số lượng nước mắt, khiến mắt không được bôi trơn đầy đủ, dẫn đến khó chịu và giảm chức năng thị giác. Nước mắt nhân tạo là dạng thuốc nhỏ mắt bôi trơn, bổ sung độ ẩm cho bề mặt nhãn cầu, giúp giảm triệu chứng khô mắt.

2. Cơ chế bệnh sinh và nguyên nhân

Bình thường, tuyến lệ sản xuất nước mắt để giữ cho giác mạc và kết mạc ẩm, đảm bảo chức năng quang học và bảo vệ mắt. Khô mắt có thể xảy ra khi:

• Tuyến lệ sản xuất không đủ nước mắt.

• Nước mắt bốc hơi quá nhanh.

• Nước mắt không đủ ổn định hoặc không có thành phần phù hợp để duy trì độ ẩm.

Các yếu tố nguy cơ và nguyên nhân thường gặp:

• Môi trường: khí hậu khô, gió mạnh, khói bụi, điều hòa nhiệt độ.

• Thói quen và lối sống: giảm tần suất chớp mắt khi làm việc với màn hình, mỏi mắt, mệt mỏi.

• Yếu tố sinh lý: tuổi ≥ 50, thay đổi nội tiết tố (mang thai, mãn kinh, sử dụng thuốc tránh thai).

• Dụng cụ chỉnh thị: đeo kính áp tròng.

• Dinh dưỡng: thiếu vitamin A, thiếu acid béo omega-3.

• Bệnh lý toàn thân: đái tháo đường, rối loạn tuyến giáp, bệnh tự miễn (lupus, hội chứng Sjögren), viêm kết – bờ mi.

• Thuốc: kháng histamin, thuốc thông mũi, thuốc hạ huyết áp, thuốc chống trầm cảm.

• Phẫu thuật mắt: phẫu thuật khúc xạ.

3. Triệu chứng lâm sàng

Người bệnh có thể gặp:

• Cảm giác dị vật, cộm, ngứa.

• Cảm giác châm chích hoặc bỏng rát.

• Đỏ mắt.

• Nhìn mờ.

• Tăng nhạy cảm với ánh sáng.

4. Điều trị bằng nước mắt nhân tạo và thuốc nhỏ mắt theo toa

4.1. Nước mắt nhân tạo không kê đơn (OTC – Over-the-Counter)

• Cơ chế: bổ sung lớp dịch bôi trơn trên giác mạc – kết mạc, giảm ma sát và khô.

• Hiệu quả: Đánh giá năm 2016 trên 43 thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng cho thấy nước mắt nhân tạo OTC an toàn, cải thiện triệu chứng khô mắt; các loại chế phẩm OTC có hiệu quả tương tự nhau.

• Sử dụng:

  • Loại không chứa chất bảo quản có thể dùng nhiều lần/ngày.

  • Loại có chất bảo quản nên giới hạn ≤ 4 lần/ngày hoặc theo chỉ định bác sĩ.

• Tác dụng phụ: mờ mắt tạm thời, phản ứng dị ứng (sưng, ngứa, khó thở, chóng mặt, buồn nôn). Ngưng dùng và đến cơ sở y tế nếu xuất hiện phản ứng bất thường.

4.2. Thuốc nhỏ mắt kê đơn

Áp dụng khi khô mắt không đáp ứng với OTC:

• Cyclosporine (Restasis, Cequa): ức chế miễn dịch tại chỗ, tăng tiết nước mắt.

• Lifitegrast (Xiidra): giảm viêm ở bề mặt nhãn cầu.

• Chỉ định cho các trường hợp khô mắt mạn tính hoặc có yếu tố viêm.

5. Điều trị hỗ trợ và biện pháp bổ sung

Khi khô mắt kéo dài hoặc kháng trị với nước mắt nhân tạo, bác sĩ có thể cân nhắc:

• Chặn điểm lệ tạm thời hoặc vĩnh viễn bằng nút silicone hoặc phẫu thuật để giảm thoát nước mắt.

• Bổ sung acid béo omega-3 qua chế độ ăn hoặc viên uống.

• Giảm viêm quanh mắt: chườm ấm, massage mi, vệ sinh bờ mi bằng dung dịch chuyên dụng.

6. Khuyến nghị theo dõi

• Trường hợp khô mắt nhẹ: dùng nước mắt nhân tạo OTC là lựa chọn đầu tay.

• Nếu triệu chứng không cải thiện sau thời gian sử dụng đúng cách, cần khám chuyên khoa mắt để đánh giá nguyên nhân và chỉ định thuốc kê đơn hoặc can thiệp khác.

• Khô mắt dai dẳng có thể là dấu hiệu của bệnh lý toàn thân hoặc rối loạn bề mặt nhãn cầu, cần được chẩn đoán và điều trị sớm.