Mất thị lực: Phân loại, nguyên nhân và hướng xử trí

1. Tổng quan

Mất thị lực (vision loss) là tình trạng giảm hoặc mất khả năng nhìn rõ một phần hoặc toàn bộ trường thị giác. Tại Việt Nam, ước tính có khoảng 2 triệu người bị mù và suy giảm thị lực, trong đó trên 80% có thể phòng ngừa hoặc điều trị được. Nguyên nhân bao gồm bệnh lý mắt, rối loạn thần kinh thị giác, chấn thương, lão hóa và một số bệnh toàn thân.

2. Phân loại mất thị lực

• Mất thị lực trung tâm: Giảm khả năng nhận biết hình ảnh ở trung tâm tầm nhìn.

• Mất thị lực ngoại vi: Mắt nhìn rõ ở trung tâm nhưng hạn chế ở vùng xung quanh.

• Quáng gà: Khó nhìn trong điều kiện ánh sáng yếu.

• Tầm nhìn mờ: Giảm độ sắc nét, cảm giác như nhìn qua một lớp sương mờ.

• Thị lực bóng mờ hoặc mù hoàn toàn: Chỉ còn nhận biết ánh sáng hoặc không còn cảm nhận thị giác.

3. Nguyên nhân gây mất thị lực đột ngột

3.1. Đau nửa đầu có aura thị giác

• Biểu hiện: Đường zigzag, ánh sáng lấp lánh, mất thị lực tạm thời, kéo dài 10–60 phút.

• Không phải lúc nào cũng đi kèm đau đầu.

• Điều trị: Nghỉ ngơi, tránh ánh sáng mạnh, có thể dùng thuốc giảm đau.

3.2. Viêm giác mạc

• Nguy cơ cao ở người đeo kính áp tròng.

• Triệu chứng: Mờ mắt, đau, sợ ánh sáng, chảy nước mắt.

• Điều trị: Thuốc nhỏ mắt kháng sinh, kháng nấm hoặc kháng virus tùy nguyên nhân.

3.3. Viêm kết mạc

• Còn gọi là đau mắt đỏ, do virus hoặc vi khuẩn.

• Triệu chứng: Mắt đỏ, cộm, mờ mắt nhẹ, chảy ghèn.

• Thường tự giới hạn, dùng thuốc theo chỉ định nếu do vi khuẩn.

3.4. Mỏi mắt do màn hình

• Nhìn gần kéo dài gây mờ mắt, khô mắt.

• Giải pháp: Áp dụng quy tắc 20-20-20 (mỗi 20 phút nhìn xa 6m trong 20 giây).

3.5. Trầy xước giác mạc

• Do chấn thương hoặc dị vật.

• Mất thị lực có thể tạm thời hoặc vĩnh viễn tùy mức độ.

• Cần thăm khám chuyên khoa mắt ngay.

4. Nguyên nhân gây mất thị lực tiến triển

4.1. Thoái hóa điểm vàng do tuổi tác (AMD)

• Nguyên nhân hàng đầu gây giảm thị lực trung tâm ở người >50 tuổi.

• Khởi phát: Mờ vùng trung tâm, có thể tiến triển nhanh hoặc chậm.

• Can thiệp: Theo dõi định kỳ, dùng thuốc ức chế tân mạch trong thể ướt.

4.2. Bệnh tăng nhãn áp

• Gây tổn thương thần kinh thị giác, ảnh hưởng thị lực ngoại vi.

• Bệnh tiến triển âm thầm, khó phát hiện sớm.

• Điều trị: Thuốc nhỏ mắt, laser, hoặc phẫu thuật để hạ nhãn áp.

4.3. Bệnh võng mạc đái tháo đường

• Do tổn thương vi mạch ở võng mạc.

• Diễn tiến âm thầm, khó phát hiện khi chưa có triệu chứng.

• Điều trị: Laser quang đông, thuốc kháng VEGF, hoặc phẫu thuật.

• Tỷ lệ phòng ngừa mù lòa lên đến 90% nếu phát hiện sớm.

5. Khi nào cần khám chuyên khoa mắt ngay?

Mất thị lực cần được xử trí khẩn cấp khi kèm theo các dấu hiệu sau:

• Đau đầu dữ dội

• Rối loạn ngôn ngữ, yếu liệt cơ thể

• Đau mắt cấp

• Mất thị lực xảy ra đột ngột hoàn toàn

Các trường hợp này có thể là biểu hiện của các tình trạng nghiêm trọng như đột quỵ, viêm nội nhãn, tăng nhãn áp cấp.

6. Chẩn đoán

• Khám nhãn khoa: đo thị lực, chiếu đèn, soi đáy mắt

• Khám thần kinh: đánh giá phản xạ đồng tử, thị trường

• Cận lâm sàng: OCT, chụp mạch huỳnh quang, MRI sọ não nếu nghi ngờ nguyên nhân thần kinh

7. Xử trí và thích ứng với mất thị lực

Khi mất thị lực là không hồi phục, người bệnh có thể được hỗ trợ:

• Vật lý trị liệu – phục hồi chức năng thị giác

• Thiết kế lại không gian sống, lắp đèn chiếu sáng tốt

• Sử dụng thiết bị hỗ trợ: kính phóng đại, sách chữ nổi, chó dẫn đường

• Tư vấn tâm lý, nhóm hỗ trợ

8. Phòng ngừa

• Bảo vệ mắt khỏi tia UV bằng kính râm chống tia UVA/UVB 100%

• Đeo kính bảo hộ khi chơi thể thao hoặc làm việc có nguy cơ chấn thương mắt

• Khám mắt định kỳ ít nhất mỗi năm, đặc biệt với người >40 tuổi hoặc có bệnh nền như tiểu đường

• Kiểm soát bệnh toàn thân: tăng huyết áp, đái tháo đường

• Dinh dưỡng hợp lý: giàu vitamin A, C, E, kẽm, lutein

• Bỏ thuốc lá – yếu tố nguy cơ cao gây thoái hóa điểm vàng

Kết luận

Mất thị lực là tình trạng có thể phòng ngừa hoặc kiểm soát nếu phát hiện sớm. Người dân cần nâng cao ý thức chăm sóc sức khỏe mắt, khám mắt định kỳ và tuân thủ điều trị để duy trì chức năng thị giác và chất lượng sống.