Miếng dán chống say tàu xe (scopolamine transdermal patch)

1. Giới thiệu

Miếng dán chống say tàu xe chứa hoạt chất scopolamine, một alkaloid có nguồn gốc từ thực vật, thuộc nhóm thuốc đối kháng muscarinic. Thuốc được hấp thu qua da sau khi dán phía sau tai và có tác dụng phòng ngừa tình trạng buồn nôn và nôn do say tàu xe hoặc do sử dụng một số loại thuốc điều trị ung thư. Tác dụng thường kéo dài trong vòng 72 giờ (3 ngày), sau đó có thể thay thế bằng miếng dán mới nếu tiếp tục cần điều trị.

2. Cơ chế tác dụng

Scopolamine ức chế hoạt động của acetylcholine tại các thụ thể muscarinic ở hệ thần kinh trung ương và ngoại biên, đặc biệt tại hệ tiền đình và vùng kích hoạt thụ thể hóa học (chemoreceptor trigger zone), từ đó giúp làm giảm cảm giác buồn nôn và nôn.

3. Chỉ định

• Phòng ngừa buồn nôn và nôn do say tàu xe (motion sickness).

• Phòng ngừa buồn nôn và nôn sau phẫu thuật hoặc do hóa trị liệu (chỉ định ngoài nhãn – off-label, cần thận trọng).

4. Cách sử dụng

• Dán một miếng sau tai, vùng da sạch, khô và không tổn thương, ít nhất 4 giờ trước khi tiếp xúc với tác nhân gây say tàu xe.

• Không chạm tay vào phần keo của miếng dán; sau khi dán xong, cần rửa sạch tay bằng xà phòng và nước để tránh nhiễm thuốc vào mắt hoặc niêm mạc.

• Mỗi miếng dán có hiệu lực trong 72 giờ. Nếu cần thiết, có thể thay thế bằng miếng mới sau thời gian này.

5. Tác dụng phụ

5.1. Tác dụng phụ thường gặp (thường nhẹ và tự giới hạn):

• Khô miệng

• Chóng mặt nhẹ

• Buồn ngủ

• Tăng tiết mồ hôi

• Viêm họng

• Giãn đồng tử (có thể kèm nhìn mờ)

Các triệu chứng này thường xuất hiện sau 4–8 giờ kể từ khi dán thuốc và có thể kéo dài đến 24 giờ sau khi tháo bỏ miếng dán.

5.2. Tác dụng phụ nghiêm trọng (hiếm gặp, cần theo dõi y tế):

• Rối loạn thị giác (mờ mắt, song thị, nhìn méo mó, đau mắt)

• Khó khăn trong tiểu tiện (bí tiểu)

• Co thắt dạ dày hoặc đau bụng

• Rối loạn tâm thần (ảo giác, lú lẫn, kích động, mê sảng)

• Rối loạn nhịp tim (tim đập nhanh)

• Phản ứng dị ứng trên da (ngứa, nổi mẩn, đỏ da)

• Co giật (hiếm)

Trong những trường hợp này, cần ngưng sử dụng thuốc và đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế ngay.

6. Chống chỉ định và thận trọng

6.1. Chống chỉ định tuyệt đối:

• Quá mẫn với scopolamine hoặc bất kỳ thành phần nào của miếng dán

• Bệnh tăng nhãn áp góc đóng

6.2. Cần thận trọng hoặc tránh sử dụng:

• Bệnh nhân có tiền sử co giật hoặc động kinh

• Rối loạn tâm thần có kèm hoang tưởng hoặc ảo giác

• Bí tiểu, phì đại tuyến tiền liệt

• Hẹp môn vị – tá tràng hoặc tắc ruột

• Bệnh nhân có tiền sản giật

• Suy gan, suy thận nặng

• Phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú

• Người cao tuổi (tăng nguy cơ kích động, lú lẫn)

• Bệnh nhân đang dùng thuốc có khả năng tương tác như: thuốc chống trầm cảm (SSRI, TCA), thuốc kháng histamin, thuốc điều trị Parkinson, thuốc giảm đau nhóm opioid, thuốc kháng cholinergic khác.

7. Tương tác thuốc

Scopolamine có thể tăng tác dụng phụ khi dùng cùng các thuốc gây ức chế thần kinh trung ương, thuốc an thần, rượu, và các thuốc có tính kháng cholinergic. Cần thận trọng khi phối hợp để tránh tăng nguy cơ lú lẫn, khô miệng, nhìn mờ, bí tiểu và các rối loạn nhận thức.

8. Khuyến cáo sử dụng an toàn

• Tuân thủ liều lượng và thời gian dán đúng theo hướng dẫn hoặc kê đơn của bác sĩ.

• Không sử dụng miếng dán quá thời gian khuyến cáo.

• Không cắt hoặc thay đổi cấu trúc miếng dán.

• Không để thuốc dính vào mắt hoặc niêm mạc.

• Rửa tay kỹ sau khi dán và sau khi tháo bỏ miếng dán.

• Theo dõi sát các biểu hiện bất thường trong thời gian sử dụng.

9. Kết luận

Miếng dán scopolamine là một biện pháp phòng ngừa hiệu quả tình trạng buồn nôn và nôn do say tàu xe hoặc nguyên nhân nội khoa. Tuy nhiên, việc sử dụng cần được cân nhắc kỹ lưỡng ở các đối tượng có nguy cơ cao gặp tác dụng phụ. Để đảm bảo an toàn, cần tư vấn bác sĩ trước khi sử dụng và theo dõi cẩn thận trong quá trình điều trị.