Mối liên quan giữa u nang buồng trứng, hội chứng buồng trứng đa nang và tăng cân

1. Tổng quan về u nang buồng trứng và biểu hiện lâm sàng

U nang buồng trứng là một tình trạng thường gặp ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản và phần lớn không biểu hiện triệu chứng rõ ràng. Mặc dù tăng cân không phải là một biểu hiện phổ biến của u nang buồng trứng, song sự hiện diện của các u nang lớn hoặc kéo dài có thể gây cảm giác đầy bụng. Ngoài ra, sự xuất hiện thường xuyên của u nang buồng trứng có thể là dấu hiệu gợi ý hội chứng buồng trứng đa nang (Polycystic Ovary Syndrome – PCOS), một tình trạng nội tiết phổ biến có liên quan chặt chẽ đến tình trạng tăng cân và rối loạn chuyển hóa.

2. Hội chứng buồng trứng đa nang và kháng insulin

Theo Hiệp hội Sản phụ khoa Hoa Kỳ (ACOG), khoảng 80% phụ nữ mắc PCOS được phân loại là thừa cân hoặc béo phì. Một trong những cơ chế bệnh sinh quan trọng của PCOS là tình trạng kháng insulin. Nghiên cứu cho thấy từ 35% đến 80% bệnh nhân PCOS có bằng chứng của kháng insulin.

Insulin là hormone điều hòa chuyển hóa glucose, được tiết ra bởi tuyến tụy nhằm giúp tế bào sử dụng glucose trong máu. Trong tình trạng kháng insulin, tế bào không đáp ứng hiệu quả với insulin, dẫn đến tăng đường huyết mạn tính, tăng tích trữ mỡ và tăng nguy cơ tiến triển thành tiền đái tháo đường hoặc đái tháo đường type 2.

Việc điều trị sớm và kiểm soát tốt tình trạng kháng insulin có thể giúp ngăn ngừa các biến chứng chuyển hóa và giảm nguy cơ tăng cân ở bệnh nhân PCOS.

3. Điều trị hội chứng buồng trứng đa nang

PCOS là bệnh lý mạn tính chưa có phương pháp điều trị khỏi hoàn toàn, nhưng có thể kiểm soát triệu chứng hiệu quả thông qua các biện pháp:

• Can thiệp lối sống: giảm cân, tăng hoạt động thể lực

• Dược phẩm: thuốc điều chỉnh nội tiết (ví dụ: thuốc ngừa thai phối hợp), metformin

• Các chất bổ sung vi chất (ví dụ: inositol)

Bệnh nhân nghi ngờ mắc PCOS nên được khám và tư vấn chuyên khoa để chẩn đoán xác định và xây dựng kế hoạch điều trị cá thể hóa.

4. Triệu chứng lâm sàng của u nang buồng trứng

Phần lớn các u nang buồng trứng lành tính, nhỏ và không biểu hiện triệu chứng. Tuy nhiên, một số u nang phát triển có thể gây:

• Cảm giác đầy bụng, chướng hơi

• Đau vú

• Buồn nôn, nôn

• Đau khi đại tiện

• Đau vùng chậu (trước hoặc trong kỳ kinh)

• Đau khi giao hợp

• Đau thắt lưng hoặc lan xuống đùi

Một số u nang có thể tự thoái triển, trong khi một số khác có thể bị vỡ hoặc gây xoắn buồng trứng – đây là những biến chứng cấp tính cần được xử trí y tế kịp thời.

5. Triệu chứng cảnh báo biến chứng cấp tính

Các triệu chứng nghi ngờ xoắn buồng trứng hoặc vỡ u nang bao gồm:

• Sốt

• Ngất hoặc chóng mặt

• Cảm giác nặng vùng hạ vị

• Nhịp thở nhanh

• Đau vùng chậu dữ dội, đột ngột

• Xuất huyết âm đạo bất thường

Mặc dù không phải mọi trường hợp vỡ u nang đều cần can thiệp, nhưng cần thận trọng và đánh giá y khoa nếu có triệu chứng nghi ngờ.

6. Các biểu hiện khác của hội chứng buồng trứng đa nang

Ngoài tăng cân, bệnh nhân PCOS có thể gặp:

• Mụn trứng cá

• Rối loạn kinh nguyệt (vô kinh, rong kinh)

• Rậm lông, hói đầu kiểu nam

• Trầm cảm, lo âu

• Nhức đầu

• Khô âm đạo

7. Nguyên nhân khác gây tăng cân bất thường

Tăng cân không rõ nguyên nhân có thể liên quan đến yếu tố di truyền, nội tiết hoặc tâm thần kinh. Một số bệnh lý và tình trạng có thể gây tăng cân bao gồm:

• Hội chứng Cushing

• Rối loạn lo âu, trầm cảm

• Đái tháo đường

• Rối loạn ăn uống (ăn vô độ, cuồng ăn)

• Suy giáp

• Mất ngủ

• Kháng insulin hoặc kháng leptin

• Mãn kinh

Ngoài ra, một số thuốc có thể gây tăng cân thứ phát như:

• Thuốc chống trầm cảm

• Thuốc chống loạn thần

• Thuốc chẹn beta

• Thuốc tránh thai

• Thuốc trị đái tháo đường

• Corticoid

• Thuốc chống co giật

Nếu nghi ngờ nguyên nhân tăng cân liên quan đến thuốc, bệnh nhân cần tham khảo ý kiến bác sĩ để điều chỉnh phù hợp, tuyệt đối không tự ý ngưng thuốc.

8. Khi nào cần khám chuyên khoa?

Bệnh nhân cần đến cơ sở y tế khi có:

• Đau bụng hoặc vùng chậu đột ngột, dữ dội

• Tăng cân không rõ nguyên nhân và kéo dài

• Rối loạn kinh nguyệt hoặc các triệu chứng nội tiết bất thường

• Biểu hiện tâm lý như trầm cảm, rối loạn hành vi ăn uống

Việc phát hiện và điều trị sớm các nguyên nhân tiềm ẩn không chỉ giúp kiểm soát triệu chứng mà còn giảm thiểu nguy cơ tiến triển thành bệnh lý mạn tính.