Nấm miệng (Candida miệng)

1. Khái niệm

Nấm miệng, còn gọi là nhiễm Candida khoang miệng (oral candidiasis), là tình trạng nhiễm nấm men – chủ yếu do Candida albicans – phát triển quá mức trên niêm mạc miệng. Ở người khỏe mạnh, Candida tồn tại với mật độ thấp như một thành phần của hệ vi sinh vật bình thường. Tuy nhiên, khi các cơ chế cân bằng sinh học bị phá vỡ hoặc hệ miễn dịch suy yếu, nấm có thể tăng sinh, gây nên các tổn thương đặc trưng.

Bệnh thường gặp ở trẻ sơ sinh và người cao tuổi do khả năng miễn dịch suy giảm, nhưng cũng có thể xuất hiện ở người trưởng thành trong các điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của nấm.

Các tổn thương điển hình là mảng trắng hoặc vàng nhạt, thường xuất hiện ở lưỡi, mặt trong má, vòm miệng, lợi, amidan, hoặc lan xuống vùng hầu họng.

2. Đối tượng nguy cơ cao

Nấm miệng có thể gặp ở mọi lứa tuổi, song tỷ lệ cao hơn ở:

• Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ: hệ miễn dịch chưa hoàn thiện.

• Người cao tuổi: sức đề kháng suy giảm.

• Người suy giảm miễn dịch do bệnh lý hoặc điều trị (HIV/AIDS, ung thư, dùng thuốc ức chế miễn dịch, ghép tạng…).

• Người mắc các bệnh mạn tính, đặc biệt là đái tháo đường không kiểm soát tốt.

• Người sử dụng một số loại thuốc (kháng sinh phổ rộng, corticosteroid dạng hít hoặc toàn thân).

Ở người khỏe mạnh, bệnh thường nhẹ và dễ kiểm soát, nhưng ở người suy giảm miễn dịch, diễn tiến có thể nặng và lan rộng.

3. Triệu chứng lâm sàng

3.1. Ở trẻ em và người trưởng thành

• Mảng trắng kem hoặc vàng nhạt, dễ bong, xuất hiện ở lưỡi, mặt trong má, đôi khi ở vòm miệng, lợi, amidan.

• Tổn thương hơi gồ, bề mặt mềm, khi cạo có thể chảy máu nhẹ.

• Cảm giác rát, đau, khó chịu trong khoang miệng, có thể gây khó ăn hoặc khó nuốt.

• Khô miệng, cảm giác có “bông” trong miệng.

• Giảm hoặc mất vị giác.

• Viêm, đỏ và đau ở vùng mang răng giả (viêm niêm mạc dưới răng giả).

• Trường hợp nặng có thể lan xuống thực quản (viêm thực quản do Candida), gây khó nuốt, nuốt đau, cảm giác vướng ở họng.

3.2. Ở trẻ sơ sinh và mẹ cho con bú

• Trẻ có mảng trắng trong miệng, khó bú, quấy khóc.

• Nhiễm nấm có thể truyền từ miệng trẻ sang vú mẹ và ngược lại.

• Mẹ có thể bị:

  • Núm vú đỏ, đau, nứt, ngứa.

  • Da quầng vú bóng, bong tróc.

  • Đau sâu trong mô tuyến vú, nhất là khi cho bú.

4. Khi nào cần khám bác sĩ?

Người bệnh (trẻ em, người trưởng thành, mẹ cho con bú) cần đi khám khi xuất hiện mảng trắng bất thường trong miệng, đặc biệt nếu kèm đau, khó nuốt hoặc có yếu tố nguy cơ suy giảm miễn dịch. Ở người khỏe mạnh, nấm miệng ít gặp, nên khi xuất hiện cần loại trừ các bệnh lý tiềm ẩn.

5. Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh

Bình thường, hệ miễn dịch và hệ vi sinh cân bằng sẽ ức chế sự phát triển quá mức của Candida. Khi cân bằng này bị phá vỡ, Candida albicans tăng sinh và xâm nhập niêm mạc, gây viêm và tổn thương.

Các yếu tố thúc đẩy gồm:

• Suy giảm miễn dịch (HIV/AIDS, ung thư, ghép tạng, dùng thuốc ức chế miễn dịch).

• Đái tháo đường không kiểm soát, đường huyết cao làm tăng lượng đường trong nước bọt, tạo môi trường thuận lợi cho nấm.

• Nhiễm nấm âm đạo ở mẹ có thể lây sang trẻ khi sinh.

• Thuốc: kháng sinh phổ rộng, corticosteroid dạng hít hoặc toàn thân.

• Tình trạng răng miệng: đeo răng giả, khô miệng.

6. Biến chứng

• Ở người khỏe mạnh: thường chỉ gây khó chịu tại chỗ, ít biến chứng.

• Ở người suy giảm miễn dịch: có thể lan rộng, gây viêm thực quản, viêm thanh quản, hoặc nhiễm Candida huyết – một tình trạng nặng, nguy hiểm tính mạng.

7. Phòng ngừa

Các biện pháp giảm nguy cơ nhiễm nấm miệng:

1. Vệ sinh răng miệng tốt: đánh răng 2 lần/ngày, dùng chỉ nha khoa hàng ngày, súc miệng sau khi dùng corticosteroid dạng hít.

2. Chăm sóc răng giả: tháo và vệ sinh hàng ngày, kiểm tra độ khít.

3. Khám nha khoa định kỳ: đặc biệt ở người đeo răng giả, mắc tiểu đường.

4. Kiểm soát đường huyết: ở bệnh nhân đái tháo đường.

5. Hạn chế đường trong khẩu phần: giảm môi trường dinh dưỡng của nấm.

6. Điều trị sớm nhiễm nấm âm đạo ở phụ nữ mang thai.

7. Xử trí khô miệng: dùng sản phẩm giữ ẩm miệng, uống đủ nước, tránh thuốc lá và rượu.

8. Kết luận

Nấm miệng là bệnh nhiễm nấm Candida thường gặp, nhất là ở trẻ nhỏ, người cao tuổi và người suy giảm miễn dịch. Phần lớn trường hợp nhẹ, nhưng nếu không điều trị ở nhóm nguy cơ cao có thể dẫn tới biến chứng nghiêm trọng. Việc phát hiện sớm, điều trị kịp thời và tuân thủ các biện pháp phòng ngừa đóng vai trò quan trọng trong kiểm soát bệnh.