Nguy cơ ung thư ở người nhiễm HIV: Cơ chế, dịch tễ và định hướng chăm sóc

1. Tổng quan

Nhờ sự phát triển vượt bậc của liệu pháp kháng virus tác dụng mạnh (ART), người nhiễm HIV hiện có thể sống lâu và khỏe mạnh hơn. Tuy nhiên, HIV vẫn ảnh hưởng đáng kể đến hệ thống miễn dịch, làm tăng nguy cơ mắc một số loại ung thư nhất định – gọi chung là "ung thư liên quan đến HIV".

 

2. Cơ chế bệnh sinh

Virus HIV gây suy giảm miễn dịch bằng cách tấn công trực tiếp các tế bào lympho T-CD4 – thành phần thiết yếu trong miễn dịch dịch thể và miễn dịch tế bào. Khi số lượng tế bào CD4 giảm xuống dưới ngưỡng nhất định, cơ thể trở nên dễ bị nhiễm trùng cơ hội và giảm khả năng loại bỏ các tế bào bất thường, từ đó làm tăng nguy cơ phát sinh ung thư. Một nghiên cứu năm 2016 cho thấy số lượng CD4 càng thấp thì nguy cơ phát triển ung thư càng cao, đặc biệt là các loại ung thư có liên quan đến virus.

 

3. Các loại ung thư thường gặp ở người nhiễm HIV

3.1. Sarcoma Kaposi (Kaposi’s sarcoma)

Kaposi là một loại sarcoma mạch máu hiếm gặp, liên quan chặt chẽ với virus herpes ở người type 8 (HHV-8). Bệnh biểu hiện qua các tổn thương mạch máu dạng khối u màu đỏ tím hoặc nâu sẫm ở da, niêm mạc miệng, hầu họng, phổi và đường tiêu hóa. Sarcoma Kaposi là một trong ba loại ung thư xác định AIDS (AIDS-defining cancers) theo tiêu chuẩn CDC.

3.2. Lymphoma (U lympho)

U lympho là nhóm ung thư ác tính của hệ bạch huyết, gồm hai thể chính:

  • U lympho Hodgkin: đặc trưng bởi sự hiện diện của tế bào Reed-Sternberg, thường xuất phát từ dòng tế bào B.

  • U lympho không Hodgkin (NHL): chiếm tỷ lệ cao hơn ở người nhiễm HIV, có thể ảnh hưởng đến hạch bạch huyết, tủy xương, đường tiêu hóa, thần kinh trung ương. NHL cũng là ung thư xác định AIDS.

3.3. Ung thư cổ tử cung

Nguyên nhân hàng đầu là do nhiễm virus HPV (Human Papillomavirus), đặc biệt là các tuýp nguy cơ cao như HPV-16 và HPV-18. Người nhiễm HIV có nguy cơ cao hơn do hệ miễn dịch suy yếu, làm giảm khả năng loại trừ HPV. Các tổn thương tiền ung thư (CIN) dễ tiến triển thành ung thư cổ tử cung xâm lấn nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.

3.4. Ung thư phổi

Ung thư phổi không phải là ung thư xác định AIDS, nhưng tỷ lệ mắc cao hơn đáng kể ở người nhiễm HIV. Nguyên nhân có thể do tỷ lệ hút thuốc lá cao hơn trong nhóm dân số này – theo CDC, khoảng 42% người nhiễm HIV hút thuốc lá, gấp đôi tỷ lệ ở dân số chung (20%). Bên cạnh đó, tình trạng viêm mạn tính và phơi nhiễm với các tác nhân gây đột biến cũng góp phần.

3.5. Ung thư hậu môn

Ung thư hậu môn có liên quan chặt chẽ với HPV, đặc biệt ở nam giới có quan hệ tình dục đồng giới nhiễm HIV. Tổn thương tiền ung thư ở hậu môn (AIN) tiến triển thành ung thư xâm lấn nhanh hơn ở bệnh nhân HIV.

3.6. Ung thư vùng miệng và hầu họng

Ung thư miệng và họng (bao gồm vòm họng, amidan, gốc lưỡi) có liên quan đến HPV hoặc hút thuốc – uống rượu. Người nhiễm HIV có nguy cơ cao hơn do giảm miễn dịch và tần suất nhiễm HPV cao hơn.

 

4. Biện pháp giảm nguy cơ ung thư ở người nhiễm HIV

4.1. Kiểm soát HIV hiệu quả

  • Tuân thủ điều trị ART đầy đủ và đúng cách để duy trì tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện và số lượng tế bào CD4 ở mức an toàn.

  • Giảm viêm mạn tính và phục hồi miễn dịch, từ đó giảm nguy cơ đột biến tế bào và phát triển ung thư.

4.2. Tầm soát định kỳ và chủng ngừa

  • Tầm soát PAP smear và HPV định kỳ ở nữ giới.

  • Nội soi hậu môn hoặc xét nghiệm tế bào học hậu môn ở các nhóm nguy cơ cao.

  • Chủng ngừa HPV và viêm gan B nếu chưa có miễn dịch.

4.3. Thay đổi lối sống

  • Ngưng hút thuốc lá và tránh tiếp xúc với khói thuốc.

  • Hạn chế rượu và không sử dụng chất kích thích.

  • Duy trì chế độ ăn lành mạnh, tăng cường rau xanh, trái cây, hạn chế thực phẩm chế biến sẵn.

  • Vận động thể chất thường xuyên và kiểm soát cân nặng.

 

5. Điều trị ung thư ở người nhiễm HIV

Với những cải tiến trong ART, người nhiễm HIV có thể được điều trị ung thư theo phác đồ tiêu chuẩn tương tự bệnh nhân không nhiễm HIV. Tuy nhiên, việc phối hợp điều trị cần được cân nhắc kỹ lưỡng:

  • Theo dõi sát số lượng CD4 và tải lượng virus HIV trong suốt quá trình điều trị.

  • Đánh giá nguy cơ nhiễm trùng cơ hội khi sử dụng hóa trị, xạ trị hoặc liệu pháp miễn dịch.

  • Hợp tác đa chuyên khoa (truyền nhiễm, ung bướu, huyết học...) để đảm bảo an toàn và hiệu quả tối ưu.

 

6. Kết luận

Người nhiễm HIV có nguy cơ cao mắc một số loại ung thư, đặc biệt là các ung thư liên quan đến virus như Kaposi’s sarcoma, u lympho, ung thư cổ tử cung và ung thư hậu môn. Việc kiểm soát tải lượng virus HIV, duy trì miễn dịch, tầm soát định kỳ và thay đổi lối sống đóng vai trò quan trọng trong dự phòng và phát hiện sớm ung thư. Điều trị ung thư ở người nhiễm HIV ngày nay đạt hiệu quả tương đương bệnh nhân HIV âm tính khi được cá thể hóa và theo dõi sát.

return to top