Những điều cần tránh và khuyến nghị trong giai đoạn hậu sản

Giai đoạn hậu sản là thời kỳ từ sau khi sổ nhau cho đến 6 tuần sau sinh, được xem là thời điểm cơ thể người phụ nữ phục hồi về sinh lý, giải phẫu và chức năng. Trong giai đoạn này, sản phụ cần được theo dõi, chăm sóc và tư vấn đúng cách nhằm đảm bảo an toàn sức khỏe cả thể chất lẫn tinh thần. Dưới đây là các khuyến nghị liên quan đến những hành vi cần tránh và hướng xử trí phù hợp trong thời kỳ hậu sản.

1. Không đưa vật lạ vào âm đạo trong 6 tuần đầu sau sinh

Dù sinh thường hay sinh mổ, tử cung và âm đạo cần thời gian để phục hồi sau sinh. Việc đưa vật lạ vào âm đạo như tampon, cốc nguyệt san hoặc quan hệ tình dục sớm có thể làm tăng nguy cơ nhiễm trùng nội mạc tử cung, đặc biệt trong khi sản dịch vẫn còn tiết (thường kéo dài từ 2–6 tuần). Vết khâu tầng sinh môn hoặc các tổn thương âm đạo cũng cần thời gian để lành, và việc can thiệp sớm có thể gây rách vết thương, chảy máu, đau đớn hoặc nhiễm trùng.

Khuyến nghị:

• Chỉ sử dụng băng vệ sinh ngoài, thay băng thường xuyên và giữ vệ sinh tay.

• Tránh quan hệ tình dục ít nhất 4–6 tuần sau sinh hoặc cho đến khi bác sĩ xác nhận âm đạo và tử cung đã hồi phục.

2. Không làm việc quá sức trong thời kỳ hậu sản

Trong giai đoạn hậu sản, cơ thể sản phụ cần nghỉ ngơi và phục hồi. Việc vận động quá mức hoặc căng thẳng có thể gây:

• Tăng tiết sản dịch hoặc chảy máu trở lại.

• Đau vùng chậu, đau cơ, mệt mỏi kéo dài.

• Rối loạn nội tiết, ảnh hưởng đến tiết sữa.

Khuyến nghị:

• Ưu tiên nghỉ ngơi, giảm khối lượng công việc gia đình.

• Có thể đi bộ nhẹ nhàng nếu sinh thường và không có biến chứng, nhưng cần tránh tập luyện cường độ cao cho đến khi được bác sĩ cho phép.

3. Không bỏ qua các dấu hiệu đau bất thường

Đau là biểu hiện phổ biến sau sinh, nhưng cần phân biệt giữa đau sinh lý và đau bệnh lý. Một số biểu hiện cần được chú ý:

Biểu hiện đau sinh lý:

• Co hồi tử cung (nhất là trong lúc cho con bú).

• Đau tầng sinh môn do khâu hoặc rách khi sinh thường.

• Đau vết mổ sau sinh mổ.

• Đau lưng, đau vai gáy, đau cơ do tư thế cho con bú.

Biểu hiện cần khám ngay:

• Đau đầu dữ dội, kèm rối loạn thị lực hoặc không đáp ứng thuốc giảm đau.

• Đau vùng ngực, kèm sốt hoặc khó thở (nghi huyết khối hoặc viêm vú).

• Đau khi tiểu, đau vùng hạ vị kéo dài.

• Ra máu âm đạo nhiều (thay >2 băng vệ sinh trong 1–2 giờ).

• Đau, sưng đỏ một bên chân (nguy cơ thuyên tắc tĩnh mạch sâu).

• Dịch âm đạo có mùi hôi, bất thường.

4. Không bỏ qua các vấn đề sức khỏe tâm thần hậu sản

Rối loạn khí sắc sau sinh là một vấn đề nghiêm trọng, thường bị bỏ sót.

• Baby blues: Gặp ở khoảng 80% sản phụ, biểu hiện buồn bã, lo lắng, dễ xúc động trong 10–14 ngày đầu sau sinh. Tự khỏi mà không cần can thiệp.

• Trầm cảm sau sinh: Ảnh hưởng đến 10–20% sản phụ, biểu hiện dai dẳng >2 tuần với các triệu chứng:

  • Khóc nhiều, cáu gắt.

  • Mất hứng thú với hoạt động thường ngày.

  • Cảm giác tội lỗi, không có giá trị, nghi ngờ khả năng làm mẹ.

  • Tư tưởng làm hại bản thân hoặc em bé.

Yếu tố nguy cơ:

• Tiền sử trầm cảm hoặc lo âu.

• Thiếu hỗ trợ từ gia đình, kinh tế khó khăn.

• Biến chứng sản khoa, con sinh non, bệnh lý ở trẻ.

Khuyến nghị:

• Chủ động chia sẻ với người thân, bác sĩ, hoặc chuyên viên tâm lý.

• Can thiệp tâm lý, dùng thuốc nếu có chỉ định, đặc biệt nếu có ý định tự sát hoặc gây hại cho trẻ.

5. Không quên sử dụng biện pháp tránh thai sau sinh

Rụng trứng có thể xảy ra sớm nhất sau 6 tuần sau sinh, thậm chí trước khi có kinh trở lại. Việc không sử dụng biện pháp tránh thai có thể dẫn đến mang thai ngoài ý muốn.

Khuyến nghị:

• Bao cao su có thể sử dụng ngay khi quan hệ tình dục trở lại.

• Biện pháp nội tiết (thuốc viên, cấy que, tiêm tránh thai): nên bắt đầu sau vài tuần, tùy theo có cho con bú hay không.

• Cho con bú không hoàn toàn không phải là biện pháp tránh thai an toàn nếu không tuân thủ đúng nguyên tắc (cho bú hoàn toàn, cách <4 giờ ban ngày và <6 giờ ban đêm).

6. Không xem nhẹ vấn đề dinh dưỡng hậu sản

Dinh dưỡng đầy đủ không chỉ giúp sản phụ phục hồi tốt, mà còn hỗ trợ quá trình tạo sữa và ngăn ngừa thiếu máu, suy nhược.

Khuyến nghị:

• Nhu cầu calo tăng thêm 450–500 kcal/ngày nếu đang cho con bú.

• Chế độ ăn: thực phẩm tươi, giàu chất xơ, protein và khoáng chất.

• Hạn chế: thực phẩm chế biến sẵn, dầu mỡ, đường tinh luyện.

• Uống ít nhất 3–4 lít nước/ngày.

• Duy trì bổ sung vitamin và khoáng chất sau sinh, đặc biệt sắt và canxi.

7. Không sử dụng chất kích thích hoặc thuốc không theo chỉ định

Hút thuốc lá và sử dụng chất gây nghiện (rượu, cần sa, ma túy tổng hợp...) có ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của cả mẹ và bé:

• Tăng nguy cơ hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh (SIDS).

• Gây viêm đường hô hấp, hen suyễn ở trẻ.

• Rối loạn phát triển thần kinh, giảm nhận thức nếu mẹ sử dụng thuốc không rõ nguồn gốc hoặc ma túy.

Khuyến nghị:

• Ngưng hút thuốc và tránh tiếp xúc khói thuốc lá.

• Không sử dụng bất kỳ thuốc nào mà không có chỉ định của bác sĩ.

• Tham vấn các trung tâm cai nghiện nếu cần thiết.

Kết luận

Giai đoạn hậu sản là thời kỳ quan trọng đối với sức khỏe lâu dài của phụ nữ. Việc tuân thủ các khuyến cáo y tế, chăm sóc thể chất và tinh thần đúng cách, cũng như nhận biết sớm dấu hiệu bất thường sẽ giúp sản phụ hồi phục an toàn, phòng ngừa biến chứng và có thể đảm nhận vai trò người mẹ một cách khỏe mạnh, bền vững. Việc theo dõi và tái khám hậu sản đúng hẹn với nhân viên y tế là điều thiết yếu để đảm bảo sức khỏe toàn diện sau sinh.