Ong đốt – Đặc điểm, xử trí và phòng ngừa

1. Khái quát

Ong đốt là tình trạng thường gặp, gây đau và phản ứng viêm tại chỗ. Nọc độc của ong chứa nhiều thành phần hoạt tính sinh học, trong đó có melittin, phospholipase A₂, hyaluronidase… gây tổn thương mô, phản ứng viêm và đôi khi kích hoạt phản ứng dị ứng nặng. Mức độ phản ứng của cơ thể phụ thuộc vào loài ong, lượng nọc độc và cơ địa người bị đốt. Đặc biệt, ở người có cơ địa dị ứng, ong đốt có thể dẫn đến sốc phản vệ, đe dọa tính mạng.

2. Phản ứng sau ong đốt

• Phản ứng tại chỗ: Đau, sưng, đỏ, ngứa quanh vết đốt.

• Phản ứng toàn thân mức độ nhẹ – trung bình: Nổi mề đay, ngứa lan tỏa, khó chịu, buồn nôn.

• Phản ứng dị ứng nặng (sốc phản vệ): Khó thở, thở khò khè, phù môi – lưỡi, tụt huyết áp, chóng mặt, mất ý thức.

3. Nguyên tắc xử trí cấp cứu

Xử trí ong đốt gồm loại bỏ ngòi và xử lý tổn thương da, kèm theo theo dõi và phát hiện sớm phản ứng dị ứng.

3.1. Loại bỏ ngòi

• Hành động nhanh: Ngòi ong thường gắn với túi chứa nọc, tiếp tục tiết nọc sau khi đốt. Loại bỏ sớm giúp giảm lượng nọc vào cơ thể.

• Giữ bình tĩnh: Tránh hoảng loạn để hạn chế nguy cơ bị đốt thêm, đặc biệt với ong bắp cày – loài có thể đốt nhiều lần mà không để lại ngòi.

• Kỹ thuật:

  • Có thể cạo bằng vật cùn (thẻ nhựa) hoặc dùng kẹp/đầu ngón tay kéo ngòi ra.

  • Không có bằng chứng chắc chắn rằng kẹp kéo gây giải phóng nhiều nọc hơn; quan trọng là loại bỏ nhanh bằng cách dễ nhất.

• Sau khi loại bỏ ngòi: Rửa sạch vết đốt bằng xà phòng và nước.

3.2. Xử lý tổn thương da tại chỗ

• Chườm lạnh: Giảm đau và sưng.

• Nâng cao chi: Nếu vết đốt ở tay hoặc chân, giúp giảm phù nề.

• Thuốc giảm đau không kê đơn: Ví dụ ibuprofen, paracetamol.

• Theo dõi diễn biến: Đặc biệt trong vài giờ đầu để phát hiện dấu hiệu dị ứng.

4. Xác định và xử trí phản ứng dị ứng

• Dấu hiệu cảnh báo: Buồn nôn, ngứa toàn thân, mày đay, khó thở, thở khò khè, chóng mặt, sưng môi – lưỡi, tụt huyết áp, mất ý thức.

• Xử trí:

  • Gọi cấp cứu ngay lập tức.

  • Nếu có chỉ định và sẵn sàng, sử dụng epinephrine tiêm bắp (bút tiêm tự động).

  • Đặt người bệnh ở tư thế phù hợp (nằm ngửa, nâng chân nếu tụt huyết áp), đảm bảo thông khí.

  • Theo dõi mạch, huyết áp, nhịp thở cho tới khi được chăm sóc y tế.

5. Biện pháp phòng ngừa

• Tránh tiếp xúc hoặc gây kích thích ong, ong bắp cày.

• Mặc quần áo sáng màu, tránh hoa văn sặc sỡ.

• Không sử dụng nước hoa hoặc mùi hương thu hút côn trùng khi ở ngoài trời.

• Mang giày khi đi bộ ngoài trời.

• Hạn chế đến gần khu vực có tổ ong hoặc nhiều hoa.

• Người có tiền sử dị ứng nặng với ong đốt nên mang theo epinephrine tự tiêm và thông báo cho người xung quanh về tình trạng của mình.

6. Kết luận

Ong đốt đa số chỉ gây phản ứng tại chỗ và có thể xử trí bằng biện pháp đơn giản tại nhà. Tuy nhiên, ở người có cơ địa dị ứng, đây có thể là tình trạng cấp cứu nguy hiểm tính mạng do sốc phản vệ. Nguyên tắc quan trọng nhất: loại bỏ ngòi nhanh chóng, xử lý sạch vết đốt, theo dõi sát dấu hiệu dị ứng và tìm kiếm hỗ trợ y tế khẩn cấp khi cần.