Phân loại và đặc điểm lâm sàng của các dạng mất thính lực

Mất thính lực là tình trạng giảm khả năng nghe, có thể ảnh hưởng đến một hoặc cả hai tai, với mức độ từ nhẹ đến sâu. Dựa vào vị trí tổn thương và cơ chế bệnh sinh, mất thính lực được chia thành ba nhóm chính:

1. Mất thính lực thần kinh giác quan (Sensorineural Hearing Loss – SNHL)

Định nghĩa

Mất thính lực thần kinh giác quan là dạng mất thính lực phổ biến nhất, xảy ra khi có tổn thương tại ốc tai (tai trong) hoặc dây thần kinh tiền đình–ốc tai (VIII), dẫn đến rối loạn hoặc gián đoạn quá trình dẫn truyền tín hiệu âm thanh từ tai đến vỏ não thính giác.

Nguyên nhân

• Bẩm sinh: Do đột biến gen (hội chứng hoặc không hội chứng), nhiễm trùng bào thai (toxoplasmosis, rubella, herpes simplex virus).

• Mắc phải:

  • Lão hóa (presbycusis)

  • Tiếp xúc với tiếng ồn lớn kéo dài (nghề nghiệp hoặc môi trường sống)

  • Nhiễm trùng: quai bị, viêm màng não

  • Bệnh lý tai trong: hội chứng Meniere

  • U dây thần kinh số VIII (schwannoma)

  • Tác dụng phụ của thuốc độc với tai (aminoglycoside, cisplatin, thuốc lợi tiểu quai)

  • Bệnh tự miễn (lupus ban đỏ hệ thống, viêm tuyến giáp Hashimoto)

  • Chấn thương sọ não

Triệu chứng lâm sàng

• Nghe không rõ lời nói, đặc biệt là trong môi trường ồn ào

• Mất thính lực tần số cao: khó nghe giọng nói phụ nữ/trẻ em

• Cảm giác nghe thấy âm thanh nhưng không hiểu lời

• Tiếng nói của người khác nghe như lầm bầm

• Có thể kèm theo ù tai

• Tăng hoặc giảm nhạy cảm với âm thanh (hyperacusis hoặc recruitment)

Điều trị

Không có phương pháp điều trị nội khoa hoặc phẫu thuật phục hồi các tế bào lông tại ốc tai hoặc dây thần kinh đã bị tổn thương. Các phương pháp hỗ trợ:

• Máy trợ thính: phù hợp với mất thính lực mức độ nhẹ đến nặng

• Cấy ốc tai điện tử: áp dụng cho mất thính lực sâu hoặc khi máy trợ thính không hiệu quả

• Thiết bị hỗ trợ khác: điện thoại có phụ đề, đồng hồ báo rung, máy báo hiệu bằng ánh sáng

2. Mất thính lực dẫn truyền (Conductive Hearing Loss – CHL)

Định nghĩa

Mất thính lực dẫn truyền xảy ra khi âm thanh không thể dẫn truyền hiệu quả qua tai ngoài và tai giữa để đến tai trong. Nguyên nhân có thể tạm thời hoặc vĩnh viễn, phụ thuộc vào bản chất tổn thương.

Nguyên nhân

• Tai ngoài:

  • Tắc nghẽn do ráy tai

  • Dị vật ống tai

  • Viêm tai ngoài

  • Chồi xương (exostosis)

  • Dị tật tai nhỏ bẩm sinh

• Tai giữa:

  • Thủng màng nhĩ

  • Xơ nhĩ (màng nhĩ dày và xơ hóa)

  • Viêm tai giữa cấp/tái phát

  • Tắc vòi Eustachian

  • Xơ cứng tai (otosclerosis)

  • Cholesteatoma

  • Khối u tai giữa

  • Gián đoạn chuỗi xương con do chấn thương hoặc bệnh lý

Triệu chứng lâm sàng

• Nghe kém, chủ yếu do giảm cường độ âm thanh

• Cải thiện khi tăng âm lượng tivi, điện thoại

• Cảm giác đầy tai, áp lực trong tai

• Nghe giọng nói của chính mình to hơn bất thường (autophony)

• Có thể kèm theo đau tai hoặc tiết dịch tai nếu có viêm nhiễm

Điều trị

• Nội khoa: Thuốc kháng sinh, thuốc chống viêm, lấy dị vật, lấy ráy tai

• Ngoại khoa: Vá màng nhĩ, phẫu thuật điều chỉnh chuỗi xương con, cắt cholesteatoma

• Hỗ trợ: Máy trợ thính dẫn truyền xương hoặc thiết bị cấy ghép

3. Mất thính lực hỗn hợp (Mixed Hearing Loss – MHL)

Định nghĩa

Mất thính lực hỗn hợp là sự kết hợp giữa mất thính lực thần kinh giác quan và dẫn truyền trong cùng một tai.

Nguyên nhân

• Chấn thương tai nghiêm trọng (nổ, va đập)

• Viêm tai giữa kéo dài gây tổn thương cả tai giữa và ốc tai

• Kết hợp giữa mất thính lực tuổi già và tắc nghẽn ống tai do ráy tai

• Sau phẫu thuật tai giữa hoặc tai trong

Triệu chứng

Triệu chứng là sự tổng hợp của hai loại mất thính lực nêu trên:

• Nghe kém cả về âm lượng và độ rõ

• Có thể kèm ù tai, chóng mặt nếu có tổn thương tai trong

Điều trị

• Đánh giá thành phần chiếm ưu thế: Nếu yếu tố dẫn truyền chiếm ưu thế, điều trị nội/ngoại khoa có thể cải thiện rõ. Nếu thần kinh giác quan chiếm ưu thế, cần sử dụng máy trợ thính hoặc cấy ốc tai điện tử.

• Phối hợp đa phương pháp: Có thể cần kết hợp điều trị nội khoa, ngoại khoa và hỗ trợ bằng thiết bị nghe.

Các dạng mất thính lực đặc biệt

Mất thính lực một bên

Là tình trạng giảm hoặc mất thính lực hoàn toàn ở một tai. Có thể xảy ra bẩm sinh hoặc mắc phải. Nguyên nhân tương tự các loại mất thính lực nêu trên. Tùy theo nguyên nhân và thời gian phát hiện mà phương pháp điều trị sẽ khác nhau: máy trợ thính một bên, máy trợ thính dẫn truyền chéo (CROS), hoặc cấy ốc tai.

Mất thính lực đột ngột

Là tình trạng mất thính lực xảy ra đột ngột trong vòng 72 giờ, thường ở một bên tai. Đây là cấp cứu tai mũi họng, cần được đánh giá và điều trị khẩn cấp để tối ưu hóa khả năng phục hồi. Phác đồ thường bao gồm:

• Corticosteroid đường toàn thân hoặc tiêm trong tai giữa

• Điều trị nguyên nhân nếu xác định được (nhiễm virus, rối loạn miễn dịch, thiếu máu cục bộ)

• Hỗ trợ tâm lý và theo dõi chặt chẽ

Kết luận

Việc phân loại và chẩn đoán chính xác các dạng mất thính lực đóng vai trò quan trọng trong điều trị hiệu quả và dự phòng tiến triển bệnh. Phối hợp liên ngành giữa bác sĩ chuyên khoa Tai Mũi Họng, chuyên gia thính học và phục hồi chức năng là cần thiết để đảm bảo can thiệp toàn diện và cải thiện chất lượng sống cho người bệnh.