Phòng ngừa ngộ độc thuốc ở trẻ em: Hướng dẫn an toàn sử dụng và bảo quản thuốc

Ngộ độc do thuốc là một nguyên nhân phổ biến khiến trẻ em dưới 5 tuổi phải nhập viện cấp cứu mỗi năm. Trong khi thuốc đóng vai trò thiết yếu trong điều trị bệnh lý, cải thiện và bảo vệ sức khỏe, thì việc sử dụng sai liều hoặc vô ý tiếp xúc với thuốc có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng, bao gồm cả tử vong. Đặc biệt, trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ rất dễ bị ảnh hưởng do đặc điểm sinh lý chưa hoàn thiện và trọng lượng cơ thể thấp. Vì vậy, việc phòng ngừa ngộ độc thuốc là trách nhiệm quan trọng của người lớn trong gia đình.

1. Các loại thuốc có nguy cơ gây độc cao cho trẻ

Một số thuốc phổ biến, ngay cả ở liều lượng nhỏ (1–2 viên), có thể gây nguy hiểm cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, bao gồm:

• Thuốc giảm đau nhóm opioid (morphin, fentanyl)

• Thuốc điều trị tim mạch (chẹn beta, thuốc hạ áp)

• Thuốc điều trị đái tháo đường

• Vitamin tổng hợp dành cho thai kỳ (chứa sắt liều cao)

• Thuốc ngủ, thuốc an thần

• Các thuốc dạng miếng dán hoặc dung dịch, dễ gây hấp thu qua da

Thanh thiếu niên cũng có nguy cơ ngộ độc khi uống nhầm hoặc cố ý sử dụng sai mục đích thuốc.

2. Xử trí khi nghi ngờ ngộ độc thuốc ở trẻ

• Gọi cấp cứu ngay lập tức nếu trẻ có biểu hiện: bất tỉnh, ngừng thở, co giật hoặc tím tái sau khi nuốt hoặc tiếp xúc với thuốc.

• Nếu trẻ còn tỉnh táo hoặc triệu chứng nhẹ: cần đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất để đánh giá và theo dõi.

• Không nên tự gây nôn hoặc dùng biện pháp xử lý tại nhà nếu không có hướng dẫn chuyên môn.

3. Biện pháp phòng ngừa: An toàn bảo quản thuốc tại nhà

3.1 Lưu trữ thuốc đúng cách

• Cất thuốc ngoài tầm tay và tầm nhìn của trẻ. Sử dụng hộp thuốc có nắp an toàn, tuy nhiên không loại hộp nào là hoàn toàn chống mở bởi trẻ.

• Bảo quản thuốc trong bao bì gốc, không nên để thuốc rời lẻ ngoài hộp.

• Khóa tủ thuốc bằng khóa vật lý hoặc sử dụng két sắt nhỏ, đặc biệt với các thuốc nguy hiểm.

• Cất thuốc ngay sau khi sử dụng, không để trẻ một mình với thuốc, kể cả trong thời gian ngắn.

• Nhắc nhở người lớn khác trong gia đình (ông bà, người giữ trẻ, khách) không để thuốc trong túi xách, áo khoác ở nơi trẻ dễ tiếp cận.

3.2 Thực hành an toàn khi sử dụng thuốc

• Người lớn nên uống thuốc tại nơi riêng biệt (phòng tắm, trên bồn rửa), tránh để rơi vãi thuốc.

• Không gọi thuốc là "kẹo" hoặc "nước ngọt", vì điều này dễ khiến trẻ nhầm lẫn và bắt chước.

• Đọc kỹ nhãn thuốc trước mỗi lần sử dụng, đảm bảo đúng liều lượng, đặc biệt với các thuốc hạ sốt như acetaminophen, ibuprofen.

• Chỉ sử dụng dụng cụ đo lường chuẩn (ống nhỏ giọt, thìa định liều, ống tiêm) thay vì thìa ăn thông thường.

• Một số thuốc không kê đơn chỉ dành cho người lớn, không nên dùng cho trẻ em nếu không có chỉ định của bác sĩ.

4. Tham vấn chuyên môn khi sử dụng thuốc cho trẻ

• Nếu phụ huynh không chắc chắn liều lượng hoặc cách dùng thuốc, cần tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ.

• Nên yêu cầu cung cấp hướng dẫn bằng văn bản để dễ ghi nhớ và thực hiện tại nhà.

• Không tự ý pha trộn thuốc vào thực phẩm hoặc đồ uống mà không hỏi ý kiến chuyên môn.

• Cho trẻ uống thuốc đúng thời điểm theo chỉ định. Nếu quên liều, cần tham khảo cách xử trí phù hợp thay vì tự điều chỉnh liều.

5. Tránh sử dụng thuốc không cần thiết

• Không sử dụng thuốc ho/cảm không kê đơn cho trẻ dưới 6 tuổi. Không bao giờ sử dụng cho trẻ dưới 2 tuổi nếu không có chỉ định đặc biệt.

• Chỉ sử dụng thuốc hạ sốt (paracetamol hoặc ibuprofen) khi trẻ sốt trên 38,5°C và có biểu hiện mệt mỏi, khó chịu.

• Không lạm dụng thuốc chỉ để làm giảm sốt khi trẻ vẫn còn tỉnh táo, chơi đùa và bú tốt.

6. Hướng dẫn xử lý thuốc không còn sử dụng

• Loại bỏ thuốc hết hạn, thuốc không còn nhu cầu sử dụng hoặc thuốc dư theo hướng dẫn trên bao bì hoặc từ dược sĩ.

• Không vứt thuốc vào bồn cầu hoặc thùng rác nếu chưa xử lý đúng cách. Đối với miếng dán giảm đau (fentanyl patch), cần gấp đôi và rửa sạch trước khi tiêu hủy.

• Một số địa phương có chương trình thu hồi thuốc tại nhà thuốc hoặc cơ sở y tế, phụ huynh có thể tham khảo để xử lý thuốc an toàn.

Kết luận

Ngộ độc thuốc là mối nguy tiềm ẩn nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa được thông qua việc bảo quản thuốc đúng cách, thực hành dùng thuốc an toàn và nâng cao nhận thức của người chăm sóc trẻ. Để đảm bảo an toàn tối đa cho trẻ em, cần phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, cơ sở y tế và cộng đồng trong tuyên truyền và thực hành an toàn sử dụng thuốc trong chăm sóc trẻ.