Phù nề: Nguyên nhân, triệu chứng và các biện pháp can thiệp

1. Khái niệm

Phù nề (edema) là tình trạng tích tụ dịch trong các mô kẽ của cơ thể, dẫn đến sưng to tại chỗ. Hiện tượng này có thể xảy ra ở bất kỳ vị trí nào, phổ biến nhất là ở chi dưới, bàn tay, mặt hoặc thành bụng. Tình trạng này gặp nhiều ở phụ nữ mang thai và người cao tuổi, tuy nhiên cũng có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai trong một số tình huống sinh lý hoặc bệnh lý.

2. Cơ chế bệnh sinh

Hệ thống điều hòa dịch của cơ thể hoạt động thông qua sự cân bằng giữa áp suất thủy tĩnh, áp suất keo và chức năng dẫn lưu của hệ bạch huyết. Thận đóng vai trò trung tâm trong việc lọc máu và điều chỉnh lượng dịch nội mô. Bất thường trong các cơ chế này có thể gây ra tình trạng phù nề.

3. Nguyên nhân thường gặp

3.1 Nguyên nhân sinh lý hoặc cơ năng

• Ngồi hoặc đứng lâu trong một tư thế

• Ăn mặn hoặc tiêu thụ quá nhiều natri

• Biến đổi nội tiết (tiền kinh nguyệt, thai kỳ)

• Sử dụng một số loại thuốc: thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs), corticosteroids, thuốc chống tăng huyết áp, thuốc điều trị đái tháo đường (glitazone)...

3.2 Nguyên nhân bệnh lý

• Suy tim: Giảm khả năng bơm máu dẫn đến ứ trệ tuần hoàn và phù, đặc biệt ở chi dưới, có thể lan đến phổi (phù phổi).

• Bệnh thận: Giảm chức năng lọc gây tích dịch trong mô kẽ.

• Suy tĩnh mạch hoặc rối loạn tuần hoàn ngoại vi: Gây ứ máu và tăng áp lực thủy tĩnh tại chi.

• Xơ gan: Giảm tổng hợp albumin và tăng áp lực tĩnh mạch cửa gây cổ trướng và phù.

• Tắc nghẽn bạch huyết (phù mạch bạch huyết): Thường do phẫu thuật, xạ trị hoặc bệnh lý ác tính.

4. Triệu chứng lâm sàng

• Sưng phù tại chi dưới, bàn tay, mí mắt, thành bụng

• Dấu hiệu lõm khi ấn (pitting edema)

• Cảm giác nặng nề, căng tức mô mềm

• Mệt mỏi, đau nhức, khó cử động

• Trường hợp tích dịch ở phổi có thể gây khó thở

5. Biện pháp xử trí và phòng ngừa

5.1 Biện pháp không dùng thuốc

• Uống đủ nước (khoảng 2 lít/ngày nếu không có chống chỉ định): giúp duy trì áp lực thẩm thấu và hỗ trợ đào thải natri.

• Giảm lượng muối và đường trong khẩu phần ăn: Tránh thực phẩm chế biến sẵn, đóng hộp, chứa nhiều natri như: thịt nguội, pizza, snack, bánh mì, đồ hộp.

• Tăng cường vận động thể lực: Hỗ trợ hồi lưu tĩnh mạch và dẫn lưu bạch huyết.

• Nằm kê cao chân: Giúp giảm áp lực thủy tĩnh chi dưới.

• Mang vớ y khoa đàn hồi (tất nén): Hỗ trợ tĩnh mạch và phòng ngừa phù tái phát.

5.2 Bổ sung dinh dưỡng và thảo dược

• Một số chất như rễ bồ công anh, magnesi, vitamin nhóm B được cho là hỗ trợ điều hòa dịch cơ thể, tuy nhiên cần có chỉ định từ bác sĩ trước khi sử dụng, đặc biệt với bệnh nhân đang điều trị bằng thuốc.

5.3 Can thiệp y tế

• Trong các trường hợp phù nặng, kéo dài, kèm theo các dấu hiệu bất thường như khó thở, tăng cân nhanh, thiểu niệu, cần được thăm khám chuyên khoa.

• Bác sĩ có thể chỉ định thuốc lợi tiểu hoặc điều chỉnh phác đồ điều trị nền tùy thuộc nguyên nhân.

6. Kết luận

Phù nề là triệu chứng thường gặp trong thực hành lâm sàng, có thể bắt nguồn từ các yếu tố sinh lý hoặc bệnh lý nghiêm trọng. Việc đánh giá đúng nguyên nhân và can thiệp kịp thời có thể cải thiện triệu chứng và dự phòng biến chứng. Thay đổi lối sống, chế độ ăn và tuân thủ chỉ định y tế là các trụ cột quan trọng trong kiểm soát tình trạng này.