Quản lý cơn ho về đêm: Nguyên nhân, biện pháp kiểm soát và chỉ định thăm khám y tế

1. Vai trò của nghỉ ngơi trong phục hồi bệnh lý nhiễm trùng hô hấp

Nghỉ ngơi là một yếu tố thiết yếu trong quá trình hồi phục khi cơ thể chống lại các tác nhân gây nhiễm trùng, đặc biệt là nhiễm siêu vi đường hô hấp trên. Tuy nhiên, triệu chứng ho về đêm có thể cản trở nghiêm trọng giấc ngủ, làm suy giảm chất lượng phục hồi và ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất cũng như tinh thần, nhất là ở những bệnh nhân có biểu hiện ho kéo dài hoặc ho khan kích thích.

2. Cơ chế sinh lý và yếu tố làm nặng cơn ho về đêm

2.1. Tác động của trọng lực

Khi bệnh nhân ở tư thế nằm, chất tiết đường hô hấp trên và chất nhầy dễ dàng tích tụ tại hầu họng và gây kích thích phản xạ ho. Kê cao đầu bằng gối khi ngủ giúp cải thiện tình trạng này bằng cách giảm ứ đọng dịch tiết tại vùng sau họng.

2.2. Bệnh trào ngược dạ dày – thực quản (GERD)

Ho về đêm có thể liên quan đến trào ngược acid dịch vị, nhất là khi bệnh nhân nằm ngửa sau ăn hoặc sử dụng các thực phẩm làm giãn cơ thắt thực quản dưới (thức ăn béo, cay, cà phê, rượu, sô cô la). Một số bệnh nhân không có triệu chứng ợ nóng đặc trưng, nhưng vẫn bị ho mạn tính do viêm đường hô hấp thứ phát.

Khuyến nghị: Tránh ăn tối muộn (trước 2 giờ khi ngủ), kê cao đầu giường và hạn chế thực phẩm kích thích.

2.3. Không khí khô và dị nguyên trong môi trường

Không khí khô làm khô lớp niêm dịch bảo vệ đường hô hấp và kích thích ho. Bệnh nhân có thể cải thiện bằng cách sử dụng máy tạo ẩm không khí, tuy nhiên cần đảm bảo vệ sinh thiết bị đúng cách để tránh nguy cơ phát tán vi khuẩn, nấm mốc hoặc tạp chất vào không khí.

Các yếu tố khác trong môi trường như bụi, bào tử nấm, lông vật nuôi hoặc chất gây dị ứng trong phòng ngủ có thể là nguyên nhân hoặc yếu tố làm trầm trọng thêm tình trạng ho về đêm.

3. Biện pháp kiểm soát ho về đêm

Mặc dù ho là cơ chế có lợi giúp làm sạch đường hô hấp, nhưng trong giai đoạn cấp, cần thiết phải kiểm soát triệu chứng để bảo đảm giấc ngủ và phục hồi toàn thân.

3.1. Uống đủ nước

Duy trì lượng nước đầy đủ, đặc biệt là nước ấm vào buổi tối, giúp làm loãng chất nhầy và giảm kích ứng cổ họng. Ngoài ra, chất lỏng ấm có thể làm dịu đường hô hấp.

3.2. Dùng mật ong

Mật ong được chứng minh có hiệu quả khiêm tốn trong giảm ho. Có thể sử dụng bằng cách uống trực tiếp hoặc pha với nước ấm hoặc trà. Chống chỉ định cho trẻ dưới 1 tuổi do nguy cơ ngộ độc botulinum.

3.3. Ngậm viên thuốc ho

Viên ngậm có thể giúp làm dịu niêm mạc hầu họng, giảm phản xạ ho khan về đêm.

3.4. Thuốc giảm ho

• Thuốc kháng histamin (ví dụ: diphenhydramine – Benadryl) có thể hữu ích trong trường hợp ho do dị ứng hoặc chảy dịch mũi sau.

• Lưu ý: Diphenhydramine có thể gây tác dụng phụ ở người cao tuổi, bao gồm lú lẫn, bí tiểu và khô miệng. Cần thận trọng khi sử dụng.

• Không khuyến cáo sử dụng kéo dài hoặc phối hợp không có chỉ định của bác sĩ.

3.5. Điều chỉnh môi trường ngủ

• Vệ sinh chăn ga, thảm và máy tạo độ ẩm thường xuyên

• Giảm thiểu vật nuôi trong phòng ngủ

• Loại bỏ các nguồn dị nguyên tiềm ẩn

4. Khi nào cần đi khám bác sĩ?

4.1. Cơn ho cấp tính (< 3 tuần)

• Thường gặp sau nhiễm siêu vi hô hấp và thường tự giới hạn

• Nếu ho kéo dài > 7 ngày, đặc biệt kèm sốt, khạc đàm mủ, khó thở hoặc đau ngực: cần thăm khám để loại trừ nhiễm trùng thứ phát (viêm phổi, viêm phế quản cấp...)

4.2. Cơn ho mạn tính (> 8 tuần)

Có thể liên quan đến các bệnh lý nền như:

• Hen phế quản

• Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)

• Viêm xoang mạn, chảy dịch mũi sau

• Bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD)

• Viêm phế quản mạn

• Tác dụng phụ của thuốc (ví dụ: thuốc ức chế men chuyển – ACEi)

Khuyến nghị: Người bệnh cần được khám chuyên khoa hô hấp hoặc tai mũi họng nếu ho kéo dài không đáp ứng với điều trị triệu chứng thông thường.

Kết luận

Cơn ho về đêm là một triệu chứng thường gặp và có thể gây ảnh hưởng đáng kể đến giấc ngủ cũng như quá trình hồi phục sau bệnh. Hiểu đúng cơ chế bệnh sinh và các biện pháp kiểm soát phù hợp sẽ giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ, giảm căng thẳng và thúc đẩy quá trình phục hồi. Trong các trường hợp ho kéo dài hoặc ho kèm triệu chứng toàn thân, cần được thăm khám và đánh giá chuyên khoa để loại trừ nguyên nhân bệnh lý nghiêm trọng.