Que cấy tránh thai: Cơ chế tác dụng, hiệu quả, tác dụng phụ và lưu ý lâm sàng

1. Tổng quan về que cấy tránh thai

Que cấy tránh thai là một phương pháp ngừa thai nội tiết tố có hiệu quả cao, được thực hiện thông qua việc cấy một hoặc nhiều que nhựa nhỏ dưới da, thường tại mặt trong cánh tay không thuận. Các que này có kích thước tương đương một que diêm và có khả năng phóng thích dần dần hormone progestin (chủ yếu là etonogestrel hoặc levonorgestrel) vào máu để ức chế sự rụng trứng, làm đặc chất nhầy cổ tử cung, từ đó ngăn cản sự thụ tinh.

Thời gian tác dụng của que cấy thường kéo dài từ 3 đến 5 năm, tùy vào loại thuốc sử dụng. Tại Hoa Kỳ, hiện nay loại que cấy duy nhất được phê duyệt là etonogestrel (Nexplanon), với hiệu lực tránh thai trong 3 năm.

Việc thực hiện thủ thuật cấy que cần được tiến hành tại các cơ sở y tế được cấp phép, dưới sự giám sát của bác sĩ hoặc cán bộ y tế có đào tạo chuyên môn về kế hoạch hóa gia đình. Bệnh nhân cần được khám sàng lọc và tư vấn đầy đủ trước khi chỉ định phương pháp.

2. Tác dụng phụ: Tăng cân và các yếu tố liên quan

2.1. Tăng cân sau cấy que tránh thai – có thực sự là do thuốc?

Tăng cân là một trong những nguyên nhân phổ biến khiến người sử dụng cân nhắc ngừng biện pháp tránh thai bằng que cấy. Tuy nhiên, bằng chứng hiện tại chưa cho thấy mối liên hệ nhân quả rõ rệt giữa việc sử dụng que cấy chứa progestin và tăng cân đáng kể.

• Nhiều nghiên cứu cho thấy mức tăng trung bình khoảng 1.5 kg hoặc thấp hơn trong vòng 1–2 năm sau khi cấy, và sự thay đổi này không vượt quá mức tăng cân tự nhiên do lão hóa.

• Trong khi đó, phương pháp tiêm thuốc tránh thai (Depot medroxyprogesterone acetate) là hình thức tránh thai nội tiết có bằng chứng rõ ràng hơn về tăng cân.

Tuy nhiên, bác sĩ vẫn nên thông báo cho người bệnh về khả năng tăng cân như một tác dụng phụ tiềm ẩn khi tư vấn lựa chọn phương pháp tránh thai.

2.2. Nguyên nhân khác gây tăng cân không liên quan đến que cấy

Tăng cân có thể bắt nguồn từ các yếu tố không liên quan đến nội tiết tố, bao gồm:

• Giảm hoạt động thể lực: Lối sống ít vận động do tuổi tác hoặc đặc thù công việc ngồi lâu có thể làm giảm tiêu hao năng lượng.

• Chế độ ăn không phù hợp: Khi lớn tuổi, nhu cầu năng lượng giảm, nhưng nếu khẩu phần ăn không thay đổi sẽ gây dư thừa calo.

• Tình trạng bệnh lý: Các rối loạn chuyển hóa như cường giáp, suy giáp, đái tháo đường, hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS), hoặc stress kéo dài có thể ảnh hưởng đến cân nặng.

Nếu bệnh nhân có dấu hiệu tăng cân nhanh không rõ nguyên nhân sau cấy que, cần được khám và làm xét nghiệm chuyên biệt để loại trừ các nguyên nhân khác.

3. Các tác dụng phụ khác của que cấy tránh thai

Ngoài thay đổi cân nặng, người sử dụng que cấy có thể gặp phải các tác dụng không mong muốn sau:

3.1. Tác dụng phụ phổ biến

• Rối loạn kinh nguyệt (rong kinh, vô kinh, kinh nguyệt không đều)

• Đau đầu, chóng mặt

• Giảm ham muốn tình dục

• Khô âm đạo, đau vùng âm hộ

• Đau hoặc căng tức vú

• Rối loạn tiêu hóa nhẹ (khó chịu vùng bụng)

• Thay đổi tâm trạng (lo âu, trầm cảm)

• Đau lưng

3.2. Phản ứng tại chỗ cấy ghép

• Bầm tím, sưng, đau hoặc chảy máu nhẹ quanh vùng cấy

• Đôi khi có thể hình thành mô sẹo

• Rất hiếm trường hợp phản ứng viêm mô quanh que cấy

3.3. Các dấu hiệu nguy hiểm cần theo dõi

Người dùng cần đến cơ sở y tế ngay khi có các biểu hiện:

• Khối bất thường tại vú

• Dấu hiệu huyết khối tĩnh mạch sâu: Đau, sưng, nóng đỏ ở một bên cẳng chân

• Vàng da, vàng mắt (gợi ý rối loạn chức năng gan)

• Chảy máu âm đạo nhiều và kéo dài bất thường

• Sốt, đỏ, sưng hoặc tiết dịch vùng cấy (gợi ý nhiễm trùng)

4. Khuyến nghị lâm sàng

• Thăm khám trước cấy: Đánh giá tình trạng nội tiết, cân nặng, bệnh lý nền và tiền sử rối loạn kinh nguyệt hoặc huyết khối.

• Tư vấn rõ ràng về lợi ích – nguy cơ, các tác dụng phụ có thể gặp và cách theo dõi sau thủ thuật.

• Theo dõi định kỳ: Trong 3 tháng đầu sau cấy để đánh giá sự thích nghi của cơ thể với hormone, đặc biệt nếu người bệnh có biểu hiện tăng cân không kiểm soát.

• Thay đổi phương pháp nếu có phản ứng bất lợi kéo dài, đặc biệt khi tăng cân không đáp ứng với điều chỉnh lối sống hoặc có biểu hiện trầm cảm, rối loạn kinh nguyệt nghiêm trọng.

5. Kết luận

Que cấy tránh thai là phương pháp ngừa thai hiệu quả cao và tương đối an toàn đối với đa số phụ nữ. Mặc dù có thể có những tác dụng phụ như tăng cân hoặc thay đổi chu kỳ kinh, phần lớn đều ở mức nhẹ và có thể điều chỉnh. Tuy nhiên, việc sử dụng cần được cá thể hóa, có sự tư vấn và theo dõi y tế chặt chẽ để đảm bảo hiệu quả và tính an toàn lâu dài cho người sử dụng.