Rạn da (Striae Distensae): Nguyên nhân, yếu tố nguy cơ và phương pháp dự phòng – điều trị

1. Khái niệm

Rạn da là những dải tổn thương trên da có hình dạng như các vết lõm, ban đầu có thể có màu đỏ hoặc tím và theo thời gian chuyển sang màu trắng hoặc bạc. Vị trí thường gặp bao gồm:

• Thành bụng

• Vú

• Hông

• Đùi

Mặc dù rạn da phổ biến trong thai kỳ, tình trạng này cũng có thể xảy ra ở bất kỳ giai đoạn nào trong đời và ở cả hai giới. Rạn da không gây nguy hiểm nhưng có thể ảnh hưởng đến thẩm mỹ và tâm lý của người bệnh.

2. Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh

Rạn da xảy ra khi mô đàn hồi ở lớp trung bì bị phá vỡ, thường là do sự căng giãn đột ngột của da hoặc do thay đổi nội tiết tố, dẫn đến sự thoái hóa sợi collagen và elastin. Các yếu tố góp phần bao gồm:

• Tăng hoặc giảm cân nhanh

• Tăng trưởng mạnh trong tuổi dậy thì

• Mang thai

• Tăng cơ nhanh (vận động viên thể hình)

• Sử dụng corticosteroid kéo dài

• Rối loạn di truyền như hội chứng Cushing, Marfan

3. Yếu tố nguy cơ

Giới tính nữ

Tiền sử gia đình có rạn da

Tăng cân nhanh, béo phì

Mang thai (50–90% phụ nữ mang thai bị rạn da)

Sử dụng corticosteroid toàn thân hoặc tại chỗ

Bệnh lý nền có liên quan đến thay đổi mô liên kết

4. Biện pháp dự phòng rạn da

Mặc dù không có phương pháp nào đảm bảo ngăn ngừa hoàn toàn rạn da, các chiến lược sau có thể giúp giảm nguy cơ xuất hiện hoặc làm nặng tổn thương:

4.1. Kiểm soát cân nặng hợp lý

• Duy trì tăng cân từ từ, đặc biệt trong thai kỳ.

• Tránh giảm cân hoặc tăng cân đột ngột.

• Tập thể dục đều đặn và ăn uống lành mạnh để hỗ trợ kiểm soát cân nặng và tăng cường độ đàn hồi của da.

4.2. Duy trì độ ẩm cho da

• Uống đủ nước (≥2 lít/ngày ở nữ, ≥3 lít/ngày ở nam).

• Hạn chế caffeine – có thể gây mất nước và làm da khô hơn.

• Sử dụng kem dưỡng ẩm chứa các thành phần như hyaluronic acid, vitamin E, bơ ca cao, dầu hạnh nhân để tăng cường độ ẩm và đàn hồi cho da.

4.3. Tăng cường dinh dưỡng hỗ trợ làn da

Chế độ ăn cần giàu các vi chất có lợi cho da như:

• Vitamin C: Hỗ trợ tổng hợp collagen (có nhiều trong cam, quýt, ổi).

• Vitamin D: Nồng độ thấp có liên quan đến rạn da (tổng hợp qua ánh nắng và thực phẩm tăng cường).

• Vitamin E: Có đặc tính chống oxy hóa.

• Kẽm: Giúp chữa lành mô và làm giảm viêm (có nhiều trong hải sản, hạt).

• Protein: Cần thiết cho cấu trúc mô liên kết.

5. Rạn da trong thai kỳ

Rạn da thường xuất hiện từ tháng thứ 6–7 thai kỳ. Một số nghiên cứu gợi ý rằng sự thay đổi hormone thai kỳ (như tăng glucocorticoid) có thể làm giảm chức năng sợi đàn hồi và collagen. Tuy nhiên, dữ liệu còn chưa thống nhất.

Trong khảo sát gần đây, 78% phụ nữ mang thai đã sử dụng sản phẩm phòng rạn da, với Bio-Oil là lựa chọn phổ biến nhất. Tuy nhiên, có đến 58,5% người dùng vẫn bị rạn da. Điều này cho thấy việc kiểm soát tốc độ tăng cân là yếu tố phòng ngừa rạn da quan trọng hơn so với việc sử dụng mỹ phẩm đơn thuần.

6. Các phương pháp điều trị rạn da

Mục tiêu điều trị là cải thiện hình thái và màu sắc của rạn da, giúp chúng tiệp với màu da xung quanh. Hiệu quả điều trị tốt nhất đạt được khi can thiệp ở giai đoạn sớm (rạn da đỏ hoặc tím).

6.1. Retinoid tại chỗ (tretinoin 0.05–0.1%)

• Tăng tổng hợp collagen và tái tạo lớp trung bì.

• Hiệu quả với rạn da mới hình thành.

• Chống chỉ định trong thai kỳ và cho con bú.

6.2. Liệu pháp laser

• Laser xung nhuộm màu (PDL): Hiệu quả trong giai đoạn rạn da đỏ.

• Laser phân đoạn không bóc tách (non-ablative fractional laser): Kích thích tái tạo collagen.

• Laser CO₂ phân đoạn: Dùng cho rạn da đã trưởng thành (rạn trắng).

6.3. Peeling hóa học (axit glycolic)

• Tăng cường tái tạo biểu bì, thường sử dụng kết hợp với các phương pháp khác.

Lưu ý: Hầu hết các phương pháp điều trị đều không được bảo hiểm y tế chi trả và hiệu quả thay đổi tùy theo cơ địa.

7. Khi nào cần gặp bác sĩ da liễu?

• Rạn da xuất hiện đột ngột, lan rộng

• Kèm theo biểu hiện toàn thân (tăng cân nhanh, rối loạn nội tiết)

• Mong muốn điều trị thẩm mỹ chuyên sâu

• Đang mang thai và cần tư vấn an toàn về sản phẩm dưỡng da

8. Kết luận

Rạn da là tình trạng lành tính, thường gặp, đặc biệt trong giai đoạn tăng trưởng nhanh hoặc thai kỳ. Mặc dù không có phương pháp phòng ngừa tuyệt đối, việc kiểm soát cân nặng, duy trì dưỡng chất đầy đủ và chăm sóc da đúng cách có thể giảm nguy cơ và cải thiện tình trạng thẩm mỹ. Can thiệp sớm với retinoid, laser và các biện pháp hỗ trợ có thể giúp giảm thiểu sự hiện diện của rạn da và cải thiện chất lượng sống.