Suy giảm cảm giác ngon miệng là tình trạng thường gặp ở người bệnh ung thư phổi và có thể bắt nguồn từ chính bản thân bệnh lý, cũng như là hệ quả của các phương pháp điều trị như hóa trị, xạ trị hoặc điều trị nhắm trúng đích. Việc duy trì tình trạng dinh dưỡng hợp lý đóng vai trò thiết yếu trong việc nâng cao chất lượng sống, cải thiện đáp ứng điều trị và phục hồi sức khỏe toàn diện.
Một số yếu tố phổ biến ảnh hưởng đến cảm giác ngon miệng ở người bệnh ung thư phổi bao gồm:
Rối loạn tiêu hóa do hóa trị: Buồn nôn, nôn, tiêu chảy hoặc táo bón làm giảm khả năng tiêu hóa và hấp thu, từ đó dẫn đến chán ăn.
Tổn thương thực quản do xạ trị: Xạ trị vùng ngực có thể gây viêm thực quản, dẫn đến đau rát khi nuốt hoặc khó nuốt.
Viêm loét niêm mạc miệng: Hóa trị có thể gây loét niêm mạc miệng, gây đau khi ăn uống và làm giảm khẩu vị.
Thay đổi vị giác: Một số thuốc điều trị ung thư có thể gây biến đổi vị giác, gây cảm giác đắng hoặc kim loại trong miệng.
Mệt mỏi toàn thân: Tình trạng mệt mỏi, thường gặp ở 57–100% người bệnh ung thư phổi, có thể làm giảm nhu cầu ăn uống.
Khó thở: Người bệnh có thể gặp khó khăn khi ăn trong lúc thở gấp hoặc khi cần nhiều năng lượng để thở, dẫn đến bỏ bữa.
Thay đổi tín hiệu đói no: Một số tế bào ung thư có thể tiết cytokine hoặc các protein làm rối loạn cơ chế điều hòa trung tâm đói – no tại vùng hạ đồi.
Theo Viện Ung thư Quốc gia Hoa Kỳ (NCI), suy dinh dưỡng có thể dẫn đến:
Giảm dự trữ năng lượng
Teo cơ, suy giảm khối nạc
Tăng nguy cơ nhiễm trùng và biến chứng
Giảm đáp ứng với điều trị (hóa trị, xạ trị, miễn dịch)
Thiếu máu, thiếu vi chất dinh dưỡng
Suy dinh dưỡng còn liên quan đến kéo dài thời gian nằm viện, tăng chi phí y tế và giảm chất lượng sống.
3.1 Ưu tiên thực phẩm mềm, dễ tiêu hóa
Dành cho người có loét miệng hoặc khó nuốt:
Cháo, súp, cơm nhão
Sữa, sữa chua, trứng luộc hoặc hấp
Mì, bún mềm
Trái cây mềm như chuối, bơ
Đậu hũ, thịt xay nấu nhừ
Các thực phẩm nên ở nhiệt độ nguội hoặc ấm nhẹ để tránh kích ứng niêm mạc miệng.
3.2 Ưu tiên thực phẩm nhạt, ít gia vị
Phù hợp khi có buồn nôn, viêm miệng:
Bánh mì trắng
Cơm trắng, mì không muối
Gà luộc, cá hấp, rau luộc chín kỹ
Trứng luộc, đậu phụ, sữa, phô mai không lên men
3.3 Tăng cường dinh dưỡng bằng thực phẩm lỏng hoặc uống
Khi người bệnh không ăn được thực phẩm rắn:
Sữa lắc (smoothie), súp xay nhuyễn
Sữa công thức cao năng lượng, nước dinh dưỡng chuyên biệt
Sữa hạt, bột dinh dưỡng pha loãng
3.4 Chia nhỏ bữa ăn
Khuyến nghị 6–8 bữa nhỏ/ngày thay vì 3 bữa lớn:
Giúp tránh cảm giác no nhanh
Tăng tổng lượng năng lượng dung nạp trong ngày
Có thể đặt báo thức nhắc giờ ăn để không bỏ bữa
3.5 Ưu tiên đồ uống giàu năng lượng
Hạn chế uống nước nhiều trong bữa ăn để tránh cảm giác no
Tăng cường nước trái cây, sữa, nước ép rau củ, nước điện giải có năng lượng
3.6 Tăng mật độ năng lượng trong món ăn
Một số cách bổ sung năng lượng vào bữa ăn:
Thêm bơ, dầu thực vật, sốt mayonnaise vào món ăn
Sử dụng sữa đặc, sữa bột toàn phần, kem
Trộn hạt nghiền hoặc bơ đậu phộng vào sinh tố, súp
Tránh thực phẩm ghi "ít béo", "ít calo"
Đặt sẵn thực phẩm dễ ăn gần người bệnh: Sữa chua, bánh quy, phô mai, trái cây đã sơ chế, ngũ cốc ăn liền…
Tạo không khí vui vẻ khi ăn: Ăn cùng người thân, gọi video trò chuyện, xem tivi hoặc nghe nhạc nhẹ trong lúc ăn
Vận động nhẹ nhàng trước bữa ăn: Đi bộ, hít thở không khí ngoài trời, tập giãn cơ giúp kích thích cảm giác đói
Xét nghiệm máu định kỳ: Kiểm tra hemoglobin, ferritin, transferrin để phát hiện thiếu máu thiếu sắt sớm
Tư vấn bởi chuyên gia dinh dưỡng lâm sàng: Cá thể hóa chế độ ăn phù hợp với tình trạng điều trị và khẩu vị người bệnh
Cảm giác chán ăn là biểu hiện thường gặp ở người bệnh ung thư phổi và có thể làm trầm trọng thêm tình trạng suy dinh dưỡng, giảm khả năng đáp ứng điều trị. Việc triển khai các biện pháp hỗ trợ phù hợp và sớm, kết hợp theo dõi chuyên khoa dinh dưỡng, có thể giúp cải thiện đáng kể sức khỏe, chất lượng sống và tiên lượng của người bệnh.