Tác động hệ thống của lupus ban đỏ hệ thống (SLE) và các khuyến nghị quản lý lâm sàng

Lupus ban đỏ hệ thống (Systemic Lupus Erythematosus - SLE) là một bệnh lý tự miễn mạn tính có khả năng ảnh hưởng đến hầu hết các cơ quan và mô trong cơ thể. Việc điều trị bằng thuốc đóng vai trò trung tâm trong kiểm soát bệnh, tuy nhiên các biện pháp không dùng thuốc cũng góp phần giảm thiểu tổn thương cơ quan và cải thiện chất lượng cuộc sống.

1. Tim và phổi

Biến chứng thường gặp

• Viêm màng ngoài tim (pericarditis) gây đau ngực kiểu màng phổi

• Viêm màng phổi (pleuritis), có thể gây đau khi hít sâu

• Tăng nguy cơ xơ hóa phổi, khó thở, tổn thương phổi kẽ

• Bệnh lý tim mạch do viêm mạn tính và tác dụng phụ của corticosteroids (tăng huyết áp, rối loạn lipid máu)

• Nguy cơ cao hơn đối với nhồi máu cơ tim và đột quỵ

Khuyến nghị quản lý

• Ngưng hoàn toàn hút thuốc và tránh tiếp xúc với khói thuốc thụ động

• Duy trì hoạt động thể lực phù hợp: đi bộ, bơi, aerobic nhẹ, yoga hoặc pilates

• Tuân thủ chế độ ăn uống lành mạnh: tăng cường rau củ, ngũ cốc nguyên hạt, cá béo (cá hồi, cá thu), hạn chế chất béo bão hòa và thực phẩm chế biến sẵn

• Tiêm ngừa định kỳ (cúm, phế cầu)

2. Da và biểu hiện nhạy cảm ánh sáng

Biểu hiện lâm sàng

• Phát ban hình cánh bướm ở má và sống mũi

• Tổn thương dạng đĩa (discoid lesions) có vảy, để lại sẹo

• Loét niêm mạc miệng hoặc mũi

• Rụng tóc khu trú không sẹo

• Hội chứng Raynaud (ngón tay đổi màu khi tiếp xúc lạnh)

Khuyến nghị chăm sóc da

• Tránh tiếp xúc trực tiếp ánh nắng, đặc biệt vào khung giờ từ 10–16h

• Sử dụng kem chống nắng phổ rộng (SPF ≥50) hàng ngày

• Đội mũ rộng vành, mặc áo dài tay, kính râm khi ra ngoài

• Dùng dầu gội dịu nhẹ (dành cho trẻ em) và tránh hóa chất mạnh khi chăm sóc tóc

• Mang găng tay và giữ ấm vào mùa lạnh nếu có Raynaud

3. Thận

Biểu hiện và nguy cơ

• Viêm thận lupus (lupus nephritis) là biến chứng nghiêm trọng, có thể tiến triển thành suy thận mạn

• Phù chi dưới, tăng huyết áp, tiểu đạm, tiểu máu vi thể hoặc đại thể

• Trong giai đoạn tiến triển, bệnh nhân có thể cần điều trị bằng lọc máu hoặc ghép thận

Khuyến nghị theo dõi

• Theo dõi định kỳ creatinine huyết thanh, eGFR, protein niệu và phân tích nước tiểu

• Báo với bác sĩ khi có dấu hiệu: phù chân, nước tiểu bọt nhiều hoặc đổi màu

4. Thần kinh trung ương và tâm thần

Biểu hiện lâm sàng

• Suy giảm nhận thức, mất tập trung, giảm trí nhớ

• Rối loạn khí sắc (lo âu, trầm cảm)

• Đau đầu kiểu migraine hoặc dai dẳng

• Co giật, đột quỵ do viêm mạch hoặc tăng đông

Khuyến nghị hỗ trợ

• Áp dụng kỹ thuật giảm stress: thiền, yoga, hít thở sâu

• Dùng công cụ hỗ trợ trí nhớ như: ghi chú, báo thức, ứng dụng nhắc việc

• Tham vấn tâm lý học lâm sàng nếu có triệu chứng trầm cảm hoặc lo âu

• Theo dõi chặt chẽ các dấu hiệu thần kinh mới khởi phát

5. Mắt

Biểu hiện lâm sàng

• Khô mắt (keratoconjunctivitis sicca)

• Cảm giác cộm như có dị vật

• Biến đổi mạch máu võng mạc, giảm thị lực

• Tổn thương dây thần kinh vận nhãn (hiếm gặp)

Khuyến nghị chăm sóc mắt

• Sử dụng nước mắt nhân tạo theo chỉ định

• Khám mắt định kỳ, đặc biệt khi dùng thuốc có nguy cơ độc tính trên mắt (hydroxychloroquine)

6. Khớp và cơ

Biểu hiện lâm sàng

• Viêm khớp không ăn mòn: đau, cứng khớp buổi sáng, sưng nhẹ

• Đau chủ yếu ở khớp nhỏ (ngón tay, cổ tay, bàn chân)

• Viêm cơ, yếu cơ (đặc biệt cơ gốc chi)

Khuyến nghị chăm sóc

• Sử dụng NSAIDs như ibuprofen hoặc naproxen dưới hướng dẫn bác sĩ

• Áp dụng liệu pháp nhiệt: tắm nước ấm, chườm ấm hoặc lạnh

• Duy trì vận động nhẹ nhàng: đi bộ, yoga, tránh vận động quá sức khi có đợt cấp

Tổng kết

Bệnh lupus ban đỏ hệ thống có thể ảnh hưởng đến nhiều hệ cơ quan với biểu hiện đa dạng. Việc kiểm soát triệu chứng đòi hỏi điều trị toàn diện bao gồm:

• Sử dụng thuốc theo phác đồ (corticoid, thuốc ức chế miễn dịch, thuốc điều hòa miễn dịch)

• Theo dõi định kỳ chức năng các cơ quan đích

• Điều chỉnh lối sống lành mạnh nhằm giảm nguy cơ biến chứng

Hợp tác chặt chẽ giữa người bệnh và đội ngũ y tế là yếu tố then chốt trong quản lý hiệu quả bệnh lupus và nâng cao chất lượng cuộc sống của người bệnh.