Tác dụng nhuận tràng của cà phê: Tổng quan về cơ chế và bằng chứng y học

1. Giới thiệu

Cà phê là một trong những loại đồ uống phổ biến nhất trên thế giới, được tiêu thụ rộng rãi nhờ tác dụng kích thích thần kinh trung ương thông qua hàm lượng caffeine. Ngoài tác động lên hệ thần kinh, nhiều nghiên cứu và khảo sát gần đây còn ghi nhận tác dụng nhuận tràng của cà phê, đặc biệt là khả năng kích thích nhu động ruột và tăng tốc độ vận chuyển phân qua đại tràng.

Khoảng 30% người sử dụng cà phê cho biết cảm thấy buồn đại tiện trong vòng 20 phút sau khi uống, và hiện tượng này đặc biệt phổ biến ở phụ nữ. Tuy nhiên, cơ chế chính xác và tính phổ quát của hiện tượng này vẫn còn đang được nghiên cứu.

2. Cơ chế tác động nhuận tràng của cà phê

2.1. Tác dụng kích thích nhu động ruột

Một số nghiên cứu cho thấy cà phê, bao gồm cả cà phê chứa caffeine và cà phê khử caffeine, có thể kích thích nhu động đường tiêu hóa, từ dạ dày đến đại tràng. Một số hợp chất có trong cà phê được cho là có vai trò:

• Caffeine: Làm tăng trương lực cơ trơn tiêu hóa, đặc biệt là ở đại tràng.

• Axit chlorogenic và N-alkanoyl-5-hydroxytryptamide: Có khả năng kích thích tiết acid dịch vị, gián tiếp hỗ trợ tiêu hóa và tăng nhu động ruột.

• Phản xạ dạ dày – đại tràng (gastrocolic reflex): Là một phản xạ sinh lý xảy ra sau bữa ăn, giúp khởi động nhu động ruột. Cà phê – dù không phải thực phẩm rắn – vẫn có khả năng kích thích phản xạ này.

Mặc dù vậy, yếu tố đồng hồ sinh học (circadian rhythm) cũng đóng vai trò quan trọng, do nhu động ruột hoạt động mạnh hơn vào buổi sáng – thời điểm mà nhiều người thường uống cà phê.

2.2. Ảnh hưởng nội tiết

Cà phê có thể làm tăng tiết một số hormone tiêu hóa, như:

• Gastrin: Tăng trương lực đại tràng, thúc đẩy nhu động ruột.

• Cholecystokinin (CCK): Góp phần kích thích co bóp túi mật và thúc đẩy vận chuyển phân qua đại tràng.

Một nghiên cứu cho thấy cà phê có thể làm tăng nồng độ gastrin gấp 2.3 lần so với nước lọc.

3. Các yếu tố ảnh hưởng đến tác dụng nhuận tràng của cà phê

3.1. Hội chứng ruột kích thích (IBS) và bệnh lý tiêu hóa

• Ở những người mắc hội chứng ruột kích thích, cà phê có thể gây trầm trọng hơn các triệu chứng như tiêu chảy, co thắt hoặc đầy bụng.

• Một nghiên cứu năm 2015 cho thấy 62% người bệnh viêm ruột (IBD) tin rằng cà phê làm nặng thêm triệu chứng tiêu hóa.

3.2. Tình trạng không dung nạp lactose

• Kem, sữa, hoặc sản phẩm từ sữa được thêm vào cà phê có thể gây tiêu chảy ở người không dung nạp lactose.

• Khoảng 65% dân số thế giới gặp tình trạng này ở các mức độ khác nhau.

3.3. Tính cá thể hóa và giới tính

• Một nghiên cứu cho thấy phụ nữ chiếm đến 53% số người bị buồn đại tiện sau khi uống cà phê. Nguyên nhân có thể liên quan đến tỷ lệ mắc IBS cao hơn ở nữ giới.

4. Tổng quan nghiên cứu khoa học

Nhìn chung, các kết quả nghiên cứu còn không đồng nhất, phụ thuộc vào cá thể, liều lượng, thành phần cà phê và phương pháp nghiên cứu.

5. Cà phê đã khử caffeine có còn tác dụng không?

Các nghiên cứu đã chứng minh rằng cà phê đã loại bỏ caffeine (decaffeinated coffee) vẫn có thể gây tác dụng nhuận tràng ở một số người. Điều này chứng minh rằng các thành phần khác ngoài caffeine (như axit chlorogenic, dẫn xuất polyphenol) đóng vai trò chính trong tác dụng này.

6. Cà phê có phải là phương pháp nhuận tràng an toàn không?

• Đối với người khỏe mạnh: Cà phê có thể hỗ trợ nhu động ruột sinh lý và có ích cho người bị táo bón nhẹ.

• Ở người có bệnh lý tiêu hóa (IBS, IBD): Cần cẩn trọng vì cà phê có thể gây trầm trọng triệu chứng.

• Ở người không dung nạp lactose: Nên hạn chế sử dụng cà phê có sữa hoặc kem.

• Tác dụng này không phổ quát: Không phải ai cũng có cảm giác buồn đại tiện sau khi uống cà phê.

7. Kết luận

Cà phê chứa nhiều hợp chất có khả năng kích thích nhu động ruột thông qua cơ chế thần kinh – nội tiết – cơ học. Tác dụng nhuận tràng của cà phê là có cơ sở, nhưng mức độ ảnh hưởng phụ thuộc vào cơ địa, giới tính, thời điểm uống và thành phần phối hợp (như sữa, kem). Với người bình thường, đây là một tác dụng sinh lý bình thường và có thể mang lại lợi ích trong một số trường hợp táo bón chức năng. Tuy nhiên, cần thận trọng với các đối tượng có bệnh tiêu hóa hoặc nhạy cảm với caffeine hay lactose.