Tắc tia sữa sau sinh: Nhận biết, xử trí và phòng ngừa

Tắc tia sữa là tình trạng thường gặp ở phụ nữ trong giai đoạn hậu sản, đặc biệt là trong những tuần đầu sau sinh. Đây là một trong những nguyên nhân phổ biến gây đau ngực và ảnh hưởng đến hiệu quả nuôi con bằng sữa mẹ. Nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời, tắc tia sữa có thể tiến triển thành viêm tuyến vú, áp xe vú, hoặc để lại dải xơ hóa và hình thành u xơ tuyến vú, làm phức tạp quá trình điều trị và ảnh hưởng đến sức khỏe tuyến vú lâu dài.

1. Cơ chế và nguyên nhân gây tắc tia sữa

Sữa mẹ được tiết ra từ các nang sữa, theo các ống dẫn sữa đổ về khoang chứa dưới quầng vú và được tống xuất ra ngoài khi trẻ bú. Tắc tia sữa xảy ra khi một hoặc nhiều ống dẫn bị bít tắc, làm sữa không thể lưu thông, dẫn đến ứ đọng sữa tại chỗ, gây căng tức và chèn ép các ống dẫn lân cận.

Nguyên nhân thường gặp bao gồm:

• Cặn sữa tích tụ trong ống dẫn

• Trẻ bỏ bú hoặc bú không hiệu quả

• Không vắt kiệt sữa sau mỗi cữ bú

• Mặc áo ngực chật, đè ép mô vú

• Mẹ bị căng thẳng, mệt mỏi

2. Triệu chứng lâm sàng của tắc tia sữa

Tắc tia sữa thường biểu hiện tại một bên vú và khởi phát từ từ, với các dấu hiệu:

• Xuất hiện khối cứng tại vú, ấn đau, không di động

• Căng tức, nóng đỏ vùng vú bị tắc

• Đau khi cho con bú, đôi khi kèm sốt nhẹ

• Giảm lượng sữa tiết ra, sữa có thể đặc và đổi màu

• Cảm giác căng tức giảm nhẹ sau khi hút sữa hoặc cho trẻ bú

3. Hướng dẫn xử trí tắc tia sữa tại nhà

Khi có dấu hiệu tắc tia sữa, nên tránh nắn bóp mạnh vì có thể gây tổn thương mô vú. Người mẹ có thể áp dụng các bước xử trí tại nhà sau:

• Xoa bóp nhẹ nhàng bầu vú theo hướng từ khối cứng về phía núm vú. Thực hiện khi đang cho bú hoặc hút sữa sẽ tăng hiệu quả.

• Cho trẻ bú tích cực bên vú bị tắc, đặc biệt khi trẻ đang đói vì lực hút sẽ mạnh hơn.

• Chườm ấm trước khi bú hoặc hút sữa để làm loãng sữa và hỗ trợ khai thông ống dẫn.

• Thay đổi tư thế bú để tăng khả năng dẫn lưu sữa tại vùng bị tắc.

• Sử dụng máy hút sữa sau khi cho bú để hút kiệt sữa. Nên tăng dần lực hút trong giới hạn cho phép.

• Nếu sau 24–48 giờ không cải thiện, cần đến cơ sở y tế để được điều trị chuyên sâu.

4. Hỗ trợ chuyên môn tại cơ sở y tế

Tại các đơn vị y tế, các phương pháp vật lý trị liệu được áp dụng bao gồm:

• Sóng siêu âm đa tần kết hợp chiếu tia hồng ngoại

• Dòng điện xung trị liệu

Các kỹ thuật này giúp tăng cường tuần hoàn tại vùng tắc, làm mềm mô vú và hỗ trợ khai thông ống dẫn mà không gây tổn thương nhu mô tuyến vú.

5. Biện pháp dự phòng tắc tia sữa

Phòng ngừa tắc tia sữa đóng vai trò quan trọng trong duy trì việc nuôi con bằng sữa mẹ:

• Cho trẻ bú hoặc hút sữa thường xuyên, đặc biệt là trong 6 tuần đầu sau sinh

• Mát xa nhẹ nhàng bầu vú trước khi cho bú hoặc hút sữa

• Tránh mặc áo ngực quá chật

• Thay đổi tư thế bú luân phiên để dẫn lưu đồng đều các ống dẫn sữa

• Chườm mát sau bú hoặc hút sữa để giảm sưng và phòng ngừa tắc nghẽn

• Bổ sung lecithin theo chỉ định của bác sĩ (trong trường hợp có tiền sử tắc tia sữa)

• Giữ vệ sinh đầu vú và loại bỏ cặn sữa tích tụ

• Giảm căng thẳng tâm lý, ngủ đủ và nghỉ ngơi hợp lý

6. Khi nào cần khám bác sĩ?

Người mẹ cần đến khám chuyên khoa nếu xuất hiện các dấu hiệu sau:

• Sốt cao > 38,5°C

• Đau, sưng đỏ tại vú tăng dần, không đáp ứng với các biện pháp xử trí tại nhà

• Khối cứng không giảm kích thước, lan rộng

• Cơn đau tăng nặng khi cho trẻ bú hoặc vắt sữa

• Tái phát tắc tia sữa nhiều lần, không rõ nguyên nhân

Kết luận

Tắc tia sữa là tình trạng thường gặp nhưng có thể phòng ngừa và xử trí hiệu quả nếu người mẹ được hướng dẫn đúng cách. Việc phát hiện sớm, chăm sóc tích cực tại nhà và tiếp cận kịp thời với các phương pháp điều trị chuyên sâu tại cơ sở y tế sẽ giúp hạn chế biến chứng và đảm bảo việc nuôi con bằng sữa mẹ được duy trì an toàn, hiệu quả.