Tách cơ thẳng bụng sau sinh: Định nghĩa, cơ chế, dự phòng và hướng xử trí

Trong những năm gần đây, tình trạng tách cơ thẳng bụng (Diastasis Recti Abdominis – DRA) sau mang thai được quan tâm nhiều hơn do ảnh hưởng đến chức năng vùng thân trung tâm (core), thẩm mỹ bụng và chất lượng sống sau sinh. Việc nhận thức đúng và đầy đủ về sinh lý học vùng bụng trong thai kỳ và hậu sản có ý nghĩa quan trọng nhằm tránh hiểu lầm, lo âu không cần thiết, cũng như hỗ trợ tốt hơn cho việc phục hồi thể chất của sản phụ.

1. Tách cơ thẳng bụng là gì?

Tách cơ thẳng bụng được định nghĩa là sự gia tăng khoảng cách giữa hai bó cơ thẳng bụng dọc hai bên đường trắng (linea alba) – một dải mô liên kết chạy giữa bụng từ mỏm ức đến xương mu. Mức độ tách có thể dao động tùy theo cơ địa từng người và thay đổi theo giai đoạn mang thai, sau sinh, hoặc các điều kiện tăng áp lực ổ bụng khác.

Một khoảng tách có kích thước 2–3 cm (tương đương chiều ngang 2 ngón tay) thường được xem là trong giới hạn sinh lý. Khoảng cách này không phải là hậu quả của chấn thương và không cần can thiệp y tế nếu không gây rối loạn chức năng.

2. Cấu trúc đường trắng và áp lực ổ bụng

Đường trắng là một dải mô liên kết có vai trò duy trì sự liên kết giữa hai bó cơ thẳng bụng và truyền tải lực trong các hoạt động cơ học vùng thân. Độ dày, độ đàn hồi và sức chịu lực của đường trắng thay đổi giữa các cá nhân, chịu ảnh hưởng bởi yếu tố di truyền, hormone, thói quen vận động, nhịp thở và mức độ rèn luyện cơ core.

Khi áp lực nội ổ bụng tăng cao (do thai phát triển, ho kéo dài, hắt hơi, béo phì hoặc tập luyện sai cách), mô liên kết đường trắng có thể bị giãn mỏng và mất khả năng đàn hồi, dẫn đến tách cơ rõ rệt hơn. Sự rối loạn cơ học này có thể biểu hiện dưới dạng bụng nhô lên, yếu cơ core, đau thắt lưng hoặc giảm ổn định thân mình.

3. Tách cơ thẳng bụng trong thai kỳ

Trong thai kỳ, sự phát triển của tử cung và nội tiết tố thai kỳ gây giãn toàn bộ hệ thống thành bụng. DRA là hiện tượng sinh lý thường gặp và không phải là biểu hiện bệnh lý. Nếu sản phụ có sự chuẩn bị trước về thói quen hít thở, vận động đúng cách và kiểm soát tốt áp lực ổ bụng, mức độ tách cơ có thể duy trì trong giới hạn cho phép.

Tỷ lệ DRA sau sinh dao động từ 33% đến 83%, tùy thuộc vào tuổi thai, số lần sinh, kiểu sinh, mức độ tăng cân trong thai kỳ và nền tảng thể chất trước sinh. Tuy nhiên, không phải tất cả phụ nữ mang thai đều phát triển DRA mức độ đáng kể hoặc có triệu chứng chức năng.

4. Chiến lược dự phòng DRA trong thai kỳ

Mục tiêu của dự phòng là duy trì tính toàn vẹn và độ bền vững của đường trắng bằng cách:

• Rèn luyện cơ bụng sâu và cơ sàn chậu thông qua các bài tập tập trung vào nhóm cơ core: cơ ngang bụng (transversus abdominis), cơ chéo bụng trong và cơ sàn chậu.

• Điều chỉnh các động tác thường ngày: tránh ngồi dậy đột ngột từ tư thế nằm ngửa, hạn chế động tác gập bụng hoặc xoắn bụng mạnh trong giai đoạn giữa và cuối thai kỳ.

• Kiểm soát tư thế khi sinh hoạt: khi ngả lưng, tắm gội, hoặc khi nâng vật nặng cần có sự co-giãn phù hợp của cơ bụng và hỗ trợ từ các nhóm cơ ổn định khác.

• Tập thở đúng cách: hít thở sâu bằng cơ hoành và phối hợp co cơ bụng nhẹ nhàng khi thở ra có thể hỗ trợ ổn định vùng core, giảm áp lực lên đường trắng giữa.

5. Hồi phục sau sinh và tiên lượng

Sau khi sinh, cơ thể người phụ nữ sẽ trải qua quá trình hồi phục tự nhiên trong vài tuần đến vài tháng. Trong giai đoạn này, khoảng cách giữa các cơ thẳng bụng có thể dần trở về mức bình thường nhờ quá trình phục hồi mô liên kết và trương lực cơ.

Việc thực hiện các bài tập phục hồi core nhẹ nhàng kết hợp với bài tập thở sâu sẽ giúp tái lập chức năng cơ bụng và tăng hiệu quả phục hồi. Tuy nhiên, nếu sau 3–6 tháng hậu sản, sản phụ vẫn có các biểu hiện như:

• Khoảng cách giữa hai cơ thẳng bụng lớn hơn 2 ngón tay;

• Cảm giác lõm hình đồng xu ở giữa bụng khi gồng cơ;

• Đau vùng bụng hoặc thắt lưng khi hoạt động;

thì cần được đánh giá chuyên sâu và có kế hoạch phục hồi chức năng với chuyên gia vật lý trị liệu.

Kết luận

Tách cơ thẳng bụng là tình trạng phổ biến và sinh lý trong thai kỳ, có thể hồi phục sau sinh nếu được quản lý đúng cách. Việc hiểu rõ cấu trúc giải phẫu, yếu tố nguy cơ và chiến lược dự phòng DRA sẽ giúp giảm thiểu các rối loạn chức năng sau sinh và hỗ trợ sản phụ sớm lấy lại thể trạng khỏe mạnh. Phối hợp giữa sản phụ khoa, vật lý trị liệu và huấn luyện viên tiền sản là chìa khóa trong việc tối ưu hóa chăm sóc hậu sản và phòng ngừa DRA kéo dài.