Tăng protein niệu trong thai kỳ: Sinh lý, nguyên nhân, biểu hiện lâm sàng và định hướng xử trí

1. Tổng quan

Xét nghiệm định lượng protein niệu là một xét nghiệm thường quy trong theo dõi thai kỳ. Trong quá trình mang thai, lượng protein được bài tiết trong nước tiểu có xu hướng tăng lên đáng kể do các thay đổi sinh lý, đặc biệt là sự gia tăng thể tích tuần hoàn. Ở phụ nữ không mang thai, lượng protein bài tiết qua nước tiểu bình thường là dưới 150 mg/ngày, trong khi ở phụ nữ mang thai, ngưỡng bình thường có thể lên đến 300 mg/ngày.

Theo khuyến cáo của Hiệp hội Sản Phụ khoa Hoa Kỳ (ACOG), tăng protein niệu trong thai kỳ được xác định khi:

• Lượng protein ≥300 mg/24 giờ trong nước tiểu thu thập toàn phần;

• Hoặc tỷ lệ protein/creatinin niệu ≥0,3;

• Hoặc có ≥ 2 kết quả dương tính (++ trở lên) trên que thử nước tiểu định tính.

2. Nguyên nhân của tăng protein niệu trong thai kỳ

Tăng protein niệu trong thai kỳ có thể là hậu quả của các yếu tố sinh lý hoặc bệnh lý, bao gồm:

• Thay đổi sinh lý trong thai kỳ: Sự gia tăng thể tích máu và tốc độ lọc cầu thận trong thai kỳ làm tăng bài tiết protein, trong khi nồng độ creatinin và ure huyết thanh giảm nhẹ.

• Bệnh lý nền trước mang thai: Phụ nữ có tiền sử bệnh thận mạn tính, tăng huyết áp mạn hoặc đái tháo đường (type 1 hoặc type 2) có thể xuất hiện protein niệu sớm (trong 20 tuần đầu).

• Nhiễm trùng đường tiết niệu (UTI): Là nguyên nhân thường gặp của protein niệu thoáng qua trong thai kỳ.

• Tiền sản giật: Là nguyên nhân quan trọng của tăng protein niệu mới xuất hiện sau tuần thứ 20, thường kèm theo tăng huyết áp thai kỳ.

• Hội chứng HELLP: Một thể nặng của tiền sản giật, bao gồm tan máu, tăng men gan và giảm tiểu cầu, thường đi kèm với protein niệu nặng.

3. Yếu tố nguy cơ

Các yếu tố làm tăng nguy cơ xuất hiện protein niệu trong thai kỳ bao gồm:

• Tiền căn sinh nhiều lần;

• Tiền sử cá nhân hoặc gia đình có tiền sản giật;

• Tuổi ≥35;

• Béo phì;

• Mắc các bệnh mạn tính như đái tháo đường hoặc tăng huyết áp mạn.

4. Triệu chứng lâm sàng

Trong hầu hết các trường hợp, protein niệu nhẹ là không triệu chứng và chỉ được phát hiện qua xét nghiệm.

Tuy nhiên, tăng protein niệu mức độ cao có thể đi kèm với các dấu hiệu như:

• Nước tiểu đục, có bọt;

• Phù mặt, tay, chân hoặc bụng;

• Tăng số lần tiểu tiện;

• Buồn nôn, chuột rút về đêm.

Ngoài ra, cần lưu ý các triệu chứng cảnh báo của tiền sản giật như:

• Tăng huyết áp sau tuần 20;

• Phù mặt, phù tay;

• Đau đầu, thay đổi thị lực, nhìn mờ hoặc nhạy cảm với ánh sáng;

• Đau thượng vị, đau lưng;

• Khó thở.

5. Hướng xử trí

Protein niệu là biểu hiện của một tình trạng bệnh lý hoặc sinh lý nền, không phải là một bệnh lý riêng biệt. Việc xử trí phụ thuộc vào nguyên nhân:

• Protein niệu nhẹ, không triệu chứng: Có thể theo dõi định kỳ kết hợp điều chỉnh lối sống (nghỉ ngơi hợp lý, giảm muối, uống đủ nước, vận động nhẹ nhàng).

• Do bệnh lý nền (tăng huyết áp, nhiễm trùng, đái tháo đường): Cần điều trị bệnh lý nguyên nhân bằng thuốc phù hợp với thai kỳ và theo dõi sát.

• Trường hợp nghi ngờ tiền sản giật: Cần nhập viện đánh giá toàn diện, theo dõi huyết áp, chức năng thận – gan – đông máu, và cân nhắc chỉ định chấm dứt thai kỳ khi cần thiết.

6. Dự phòng và theo dõi

Mặc dù không thể ngăn ngừa hoàn toàn protein niệu trong thai kỳ, nhưng có thể làm giảm nguy cơ và kiểm soát diễn tiến bằng các biện pháp sau:

• Kiểm soát đường huyết và huyết áp thường xuyên;

• Chế độ ăn cân bằng, giảm muối;

• Duy trì cân nặng hợp lý trước và trong thai kỳ;

• Uống đủ nước;

• Nghỉ ngơi đầy đủ;

• Vệ sinh cá nhân tốt, đặc biệt là vệ sinh đường tiết niệu.

7. Ảnh hưởng đến thai nhi

Bản thân protein niệu không ảnh hưởng trực tiếp đến thai nhi. Tuy nhiên, nếu do các tình trạng bệnh lý như tiền sản giật hoặc bệnh lý thận mạn, thì có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng cho cả mẹ và thai như sinh non, thai chậm phát triển trong tử cung, hoặc thai chết lưu.

8. Một số câu hỏi thường gặp

• Tăng protein niệu có thể xảy ra mà không kèm tiền sản giật? Có. Tình trạng này có thể do các nguyên nhân khác như bệnh thận hoặc viêm tiết niệu.

• Uống ít nước có gây protein niệu không? Không. Việc uống ít nước không gây ra protein niệu. Tuy nhiên, uống đủ nước giúp thải độc và hỗ trợ chức năng thận.

9. Kết luận

Tăng protein niệu trong thai kỳ là một chỉ dấu quan trọng cần được theo dõi sát trong quá trình chăm sóc tiền sản. Mặc dù phần lớn trường hợp là do thay đổi sinh lý, nhưng không thể loại trừ các nguyên nhân bệnh lý tiềm ẩn, trong đó nguy hiểm nhất là tiền sản giật. Phát hiện sớm và xử trí kịp thời giúp phòng ngừa các biến chứng nghiêm trọng cho cả mẹ và thai nhi.