Teo não: Cơ chế, triệu chứng, nguyên nhân và điều trị

1. Định nghĩa

Teo não (cerebral atrophy) là tình trạng mất các tế bào thần kinh (neurons) hoặc giảm số lượng các kết nối giữa chúng (synapses), từ đó dẫn đến sự suy giảm khối lượng và chức năng của nhu mô não. Tình trạng này thường liên quan đến giảm dần khả năng nhận thức, vận động và hành vi, tùy thuộc vào vùng não bị ảnh hưởng.

Có hai hình thái lâm sàng chính của teo não:

• Teo khu trú (focal atrophy): ảnh hưởng một hoặc vài vùng xác định của não.

• Teo toàn bộ (generalized atrophy): ảnh hưởng lan tỏa trên toàn bộ nhu mô não.

2. Nguyên nhân

Teo não có thể xảy ra thứ phát sau:

• Quá trình lão hóa sinh lý

• Chấn thương sọ não

• Bệnh lý thần kinh tiến triển

• Tình trạng nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương

Các nguyên nhân thường gặp bao gồm:

• Đột quỵ

• Viêm não (viral, autoimmune)

• Nhiễm HIV

• Giang mai thần kinh (neurosyphilis)

• Các bệnh lý thoái hóa thần kinh:

  • Bệnh Alzheimer

  • Bệnh Pick

  • Bệnh Huntington

  • Sa sút trí tuệ mạch máu

• Rối loạn di truyền:

  • Loạn dưỡng chất trắng (leukodystrophy)

  • Bệnh cơ não ty thể (mitochondrial encephalomyopathy)

• Bại não (cerebral palsy)

• Đa xơ cứng (multiple sclerosis)

3. Triệu chứng lâm sàng

Biểu hiện lâm sàng của teo não phụ thuộc vào vị trí tổn thương và mức độ tiến triển của bệnh:

3.1. Co giật (Seizures)

Tình trạng hoạt động điện bất thường tại não, có thể là:

• Co giật khu trú: ảnh hưởng một vùng não

• Co giật toàn thể: ảnh hưởng cả hai bán cầu não

Triệu chứng có thể bao gồm:

• Co giật cơ

• Run giật nhãn cầu

• Chảy nước dãi, sủi bọt

• Mất ý thức tạm thời

• Thay đổi hành vi, loạn thần

3.2. Mất ngôn ngữ (Aphasia)

Mất ngôn ngữ là rối loạn chức năng giao tiếp, có thể biểu hiện:

• Khó phát âm hoặc nói không rõ

• Khó hiểu lời nói

• Mất khả năng đọc hoặc viết
  Tùy vị trí tổn thương (thùy trán, thùy thái dương...), người bệnh có thể mắc các thể mất ngôn ngữ khác nhau.

3.3. Sa sút trí tuệ (Dementia)

Tập hợp các triệu chứng liên quan đến suy giảm nhận thức, thường gặp ở người cao tuổi:

• Giảm trí nhớ

• Khó khăn trong tư duy, giải quyết vấn đề

• Rối loạn ngôn ngữ, vận động

• Mất khả năng thực hiện các hoạt động thường ngày

• Thay đổi nhân cách, hành vi

• Mất định hướng không gian và thời gian
  Bệnh Alzheimer là nguyên nhân phổ biến nhất của sa sút trí tuệ.

4. Điều trị

Phác đồ điều trị teo não tùy thuộc vào nguyên nhân, mức độ lan rộng và biểu hiện lâm sàng:

4.1. Trường hợp do chấn thương

• Điều trị hỗ trợ và phục hồi chức năng:

  • Vật lý trị liệu

  • Âm ngữ trị liệu

  • Tâm lý trị liệu

4.2. Trường hợp do nhiễm trùng

• Kháng sinh hoặc thuốc kháng virus tùy nguyên nhân (ví dụ viêm não do herpes simplex)

• Điều trị triệu chứng: thuốc chống co giật, giảm phù não...

4.3. Trường hợp do bệnh lý thần kinh tiến triển

• Hầu hết không có biện pháp chữa khỏi hoàn toàn

• Mục tiêu điều trị:

  • Làm chậm tiến triển bệnh

  • Kiểm soát triệu chứng

  • Cải thiện chất lượng sống

• Bao gồm:

  • Thuốc (nhóm ức chế cholinesterase, memantine cho bệnh Alzheimer...)

  • Phục hồi chức năng

  • Tư vấn tâm lý – xã hội

4.4. Trường hợp do bệnh mạn tính (đa xơ cứng, bại não)

• Điều trị theo đợt tiến triển, phòng ngừa đợt tái phát

• Cá thể hóa kế hoạch chăm sóc dài hạn

5. Khả năng phục hồi

Mặc dù mất tế bào thần kinh thường được coi là không hồi phục, não bộ vẫn có khả năng thích nghi nhờ hiện tượng “neuroplasticity” – tức là khả năng tạo mạng lưới kết nối thần kinh mới để bù đắp phần chức năng đã mất. Một số người có thể cải thiện dần chức năng não thông qua luyện tập, trị liệu, và sự hỗ trợ phù hợp.

6. Kết luận

Teo não là hậu quả của nhiều nguyên nhân bệnh lý khác nhau, đặc trưng bởi sự mất mô não dẫn đến các rối loạn nhận thức, ngôn ngữ và hành vi. Việc điều trị cần cá thể hóa, kết hợp giữa kiểm soát nguyên nhân, phục hồi chức năng và hỗ trợ lâu dài. Sự hiểu biết ngày càng sâu rộng về thần kinh học và khả năng thích nghi của não bộ mang lại nhiều hi vọng trong việc cải thiện tiên lượng và chất lượng cuộc sống cho người bệnh.