Thở khò khè khi nằm: Nguyên nhân, cơ chế và định hướng xử trí

1. Khái niệm

Thở khò khè là âm thanh bất thường xuất hiện khi luồng khí đi qua đường hô hấp bị hẹp hoặc tắc nghẽn một phần. Âm thanh này thường có cao độ cao, giống tiếng huýt sáo, nghe rõ hơn khi thở ra, và có thể kèm cảm giác khó thở.
Một số bệnh nhân ghi nhận triệu chứng thở khò khè nặng hơn khi nằm ngửa. Cơ chế có thể liên quan đến:

• Sự hạn chế vận động thành ngực do tư thế nằm, làm giảm thể tích khí lưu thông.

• Sự ứ đọng chất nhầy từ mũi và đường hô hấp trên, gây phản xạ ho hoặc làm hẹp thêm đường thở.

Thở khò khè khi nằm là triệu chứng thường gặp trong nhiều bệnh lý hô hấp và ngoài hô hấp, bao gồm hen phế quản, dị ứng, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) và ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn.

2. Nguyên nhân thường gặp

2.1. Hen phế quản

Hen phế quản là bệnh viêm mạn tính của đường hô hấp, ảnh hưởng đến hơn 300 triệu người trên thế giới. Đặc điểm bệnh gồm ho, khó thở, tức ngực, thở khò khè, thường xảy ra về đêm – gọi là hen phế quản về đêm.
Triệu chứng:

• Tức ngực.

• Khó thở.

• Ho khan.

• Thở khò khè.

Hen về đêm phản ánh tình trạng kiểm soát bệnh chưa tối ưu, làm tăng nguy cơ cơn hen cấp. Điều trị bao gồm:

• Thuốc hít phòng ngừa (corticosteroid dạng hít hoặc kết hợp) sử dụng hàng ngày.

• Thuốc hít cắt cơn để giảm triệu chứng đột ngột.

• Kiểm soát yếu tố dị ứng kèm theo bằng thuốc kháng histamin và tránh tiếp xúc dị nguyên.

2.2. Ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn (Obstructive Sleep Apnea – OSA)

OSA là rối loạn hô hấp khi ngủ do xẹp hoặc tắc nghẽn đường thở trên trong lúc ngủ, thường do sự thư giãn quá mức của cơ hầu họng và mô mềm sau họng.
Triệu chứng:

• Ngáy to, ngắt quãng, kèm các giai đoạn ngưng thở.

• Tiếng nghẹt, khịt mũi hoặc thở hổn hển.

• Khô miệng, đau họng khi thức dậy.

• Nhức đầu buổi sáng.

• Giảm tập trung ban ngày.

Điều trị:

• Máy thở áp lực dương liên tục (CPAP) là tiêu chuẩn vàng.

• Dụng cụ nha khoa giữ thông thoáng đường thở.

• Phẫu thuật trong trường hợp đặc biệt.

2.3. Rối loạn lo âu

Rối loạn lo âu ảnh hưởng khoảng 33,7% dân số (nghiên cứu Đức, 2015). Ngoài triệu chứng tâm lý, lo âu còn gây phản ứng cơ thể:

• Thở nhanh, thở nông.

• Tim đập nhanh.

• Cảm giác nghẹt thở.

Căng thẳng ban đêm có thể làm co thắt phế quản, gây khò khè. Lo âu cũng làm tăng nhạy cảm với dị nguyên, dễ khởi phát cơn hen. Điều trị gồm liệu pháp tâm lý, kết hợp thuốc khi cần.

2.4. Béo phì

Béo phì liên quan trực tiếp đến nguy cơ thở khò khè do:

• Giảm dung tích phổi do áp lực mô mỡ vùng ngực – bụng.

• Lắng đọng mỡ trong mô phổi (theo nghiên cứu 2019).

Biện pháp: giảm cân qua chế độ ăn hợp lý, tập luyện và điều trị nguyên nhân y khoa nền.

2.5. Viêm phế quản cấp

Nguyên nhân chủ yếu do virus (95%), hiếm hơn do vi khuẩn hoặc dị nguyên.
Triệu chứng:

• Ho có đờm.

• Thở khò khè hoặc khó thở.

• Đau họng, chảy mũi, sốt nhẹ.

Điều trị chủ yếu là hỗ trợ: nghỉ ngơi, uống ấm, thuốc giảm ho hoặc viên ngậm họng. Trường hợp do vi khuẩn hoặc dị ứng cần điều trị nguyên nhân.

2.6. Bệnh trào ngược dạ dày – thực quản (GERD)

GERD xảy ra khi dịch vị trào ngược lên thực quản, có thể gây kích ứng đường thở và làm nặng triệu chứng hen/COPD.
Triệu chứng:

• Ợ nóng, trào ngược.

• Khó nuốt.

• Ho mạn tính, khò khè.

Điều trị: thay đổi lối sống (ăn tối cách giờ ngủ 2–3 giờ, tránh thức ăn kích thích), kết hợp thuốc ức chế tiết acid.

2.7. Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)

COPD đặc trưng bởi tắc nghẽn luồng khí tiến triển và không hồi phục hoàn toàn, thường do hút thuốc lá.
Triệu chứng:

• Ho mạn tính có đờm.

• Khò khè, khó thở.

• Tức ngực.

Điều trị: thuốc giãn phế quản, corticosteroid hít, phục hồi chức năng phổi, oxy liệu pháp, phẫu thuật khi cần.

3. Biện pháp cải thiện giấc ngủ khi có thở khò khè

• Ăn cách giờ ngủ 2–3 giờ để hạn chế trào ngược.

• Tránh caffeine và rượu buổi tối.

• Loại bỏ dị nguyên trong phòng ngủ (bụi, lông thú nuôi).

• Thuốc thông mũi khi có tắc nghẽn mũi do viêm cấp.

• Nâng cao đầu và vai khi ngủ để mở đường thở.

• Giữ thuốc/ống hít gần giường để xử trí kịp thời.

4. Kết luận

Thở khò khè khi nằm là triệu chứng có thể bắt nguồn từ nhiều bệnh lý hô hấp và ngoài hô hấp, trong đó phổ biến nhất là hen phế quản, OSA, GERD và COPD. Việc nhận diện nguyên nhân, kiểm soát yếu tố nguy cơ và điều trị phù hợp sẽ giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ và ngăn ngừa biến chứng. Bệnh nhân có triệu chứng thường xuyên hoặc nặng cần được thăm khám và đánh giá chuyên khoa hô hấp.