Thuốc nhuận tràng: Phân loại, chỉ định sử dụng và cảnh báo an toàn

Thuốc nhuận tràng (laxatives) là nhóm thuốc được sử dụng phổ biến để điều trị táo bón, với cơ chế tác động lên quá trình vận chuyển, tính chất của phân hoặc nhu động ruột. Tuy phần lớn thuốc nhuận tràng có thể sử dụng ngắn hạn và không kê đơn, việc sử dụng cần đúng chỉ định nhằm tránh các biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt ở người bệnh mãn tính hoặc nhóm đối tượng đặc thù như phụ nữ mang thai và trẻ nhỏ.

1. Khái niệm và vai trò của thuốc nhuận tràng

Thuốc nhuận tràng là các dược chất giúp:

• Làm mềm phân hoặc tăng khối lượng phân

• Kích thích nhu động ruột

• Hỗ trợ làm sạch đường tiêu hóa trước các thủ thuật (nội soi, phẫu thuật)

Các dạng bào chế phổ biến: viên nén, viên nang, dung dịch uống, dạng bột hòa tan, thuốc đặt hậu môn (suppository), hoặc dạng thụt tháo (enema).

2. Phân loại thuốc nhuận tràng

3. Chỉ định và đối tượng sử dụng

Chỉ định sử dụng thuốc nhuận tràng bao gồm:

• Táo bón cơ năng hoặc tạm thời không đáp ứng với điều chỉnh chế độ ăn và lối sống

• Chuẩn bị đại tràng trước các thủ thuật nội soi hoặc phẫu thuật

• Hỗ trợ điều trị trong bệnh lý mạn tính: Hội chứng ruột kích thích (IBS-C), bệnh Crohn, viêm loét đại tràng

Đối tượng cần thận trọng:

• Phụ nữ mang thai hoặc cho con bú: Chỉ nên sử dụng nhóm tạo khối và làm mềm phân, tránh dùng thuốc kích thích hoặc dầu khoáng do nguy cơ co bóp tử cung hoặc qua sữa mẹ.

• Trẻ em: Chỉ sử dụng khi có chỉ định của bác sĩ nhi khoa. Linaclotide được FDA phê duyệt năm 2023 để điều trị táo bón chức năng ở trẻ từ 6 đến 17 tuổi.

• Người cao tuổi và bệnh nhân có bệnh lý nền: Cần cân nhắc tương tác thuốc và chức năng thận.

4. Tác dụng phụ thường gặp

• Đầy hơi, chướng bụng

• Buồn nôn, đau bụng

• Tiêu chảy, mất nước

• Mất cân bằng điện giải (đặc biệt kali, natri)

• Rối loạn hấp thu nếu sử dụng kéo dài

Lưu ý: Khi dùng thuốc nhuận tràng, cần uống đủ nước (6–8 ly/ngày) để đảm bảo hiệu quả và hạn chế tác dụng phụ.

5. Cảnh báo an toàn khi sử dụng thuốc nhuận tràng

Tương tác thuốc

• Thuốc nhuận tràng có thể làm giảm hấp thu của một số thuốc như: kháng sinh, digoxin, thuốc lợi tiểu, thuốc chống đông.

• Cần hỏi ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ nếu đang điều trị bằng nhiều loại thuốc.

Nguy cơ che giấu bệnh lý tiêu hóa

• Việc sử dụng thường xuyên thuốc nhuận tràng có thể che khuất triệu chứng của các bệnh lý nặng như ung thư đại – trực tràng, viêm ruột thừa, viêm đại tràng.

• Nếu táo bón kéo dài hoặc có biểu hiện bất thường (giảm cân, thiếu máu, chảy máu trực tràng), cần được khám chuyên khoa.

Lạm dụng và phụ thuộc thuốc

• Sử dụng quá liều hoặc kéo dài thuốc nhuận tràng kích thích có thể dẫn đến:

  • Mất nước nặng, rối loạn điện giải

  • Tổn thương niêm mạc ruột, mất phản xạ đại tiện tự nhiên

  • Tăng nguy cơ táo bón mạn và lệ thuộc thuốc

6. Sử dụng thuốc nhuận tràng với mục đích giảm cân: Nguy cơ tiềm ẩn

• Thuốc nhuận tràng không có tác dụng giảm mỡ hay năng lượng hấp thu, chỉ làm giảm lượng nước tạm thời.

• Lạm dụng thuốc nhuận tràng để giảm cân là hành vi nguy hiểm và có thể là biểu hiện của rối loạn ăn uống, như chứng cuồng ăn – ói (bulimia nervosa).

7. Bảo quản thuốc nhuận tràng

• Bảo quản ở nhiệt độ phòng, tránh ánh nắng trực tiếp, độ ẩm cao.

• Đóng kín nắp lọ sau khi sử dụng, tránh để trẻ em tiếp xúc.

Kết luận

Thuốc nhuận tràng là biện pháp hỗ trợ hiệu quả trong điều trị táo bón nếu sử dụng đúng cách. Tuy nhiên, người sử dụng cần hiểu rõ từng nhóm thuốc, liều lượng, thời gian tác dụng và tác dụng phụ tiềm ẩn. Trong các trường hợp táo bón kéo dài, tái phát hoặc có triệu chứng nghi ngờ bệnh lý tiêu hóa nặng, việc khám chuyên khoa và điều trị nguyên nhân là cần thiết nhằm tránh lạm dụng thuốc và các biến chứng không mong muốn.