Tiêu chảy ở trẻ em: Nguyên nhân, xử trí và nhận biết dấu hiệu mất nước

1. Tổng quan

Tiêu chảy là một tình trạng đặc trưng bởi sự tăng tần suất và giảm độ đặc của phân. Ở trẻ em, đây là một trong những nguyên nhân phổ biến gây nhập viện và có thể dẫn đến biến chứng nghiêm trọng như mất nước nếu không được xử trí kịp thời. Phần lớn các đợt tiêu chảy cấp kéo dài từ vài ngày đến một tuần và có thể tự giới hạn. Tuy nhiên, một số trường hợp cần can thiệp y tế sớm để ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm.

2. Nguyên nhân thường gặp

2.1. Nhiễm trùng

Tiêu chảy do nhiễm trùng là nguyên nhân hàng đầu ở trẻ nhỏ, thường gặp nhất là do virus (như rotavirus, adenovirus), vi khuẩn (Salmonella, Shigella, Escherichia coli), hoặc ký sinh trùng (Giardia lamblia).

• Biểu hiện lâm sàng: tiêu chảy phân lỏng hoặc nước, buồn nôn, nôn, sốt, nhức đầu, đau bụng.

• Thời gian diễn tiến: thường kéo dài từ 5–14 ngày.

Xử trí chính: phòng ngừa mất nước là ưu tiên hàng đầu:

• Với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ: cần tiếp tục bú mẹ và bổ sung dung dịch điện giải đường uống (Oresol). Việc chỉ uống nước lọc hoặc nước khoáng không đủ bù lại lượng chất điện giải mất đi.

• Cần tham khảo ý kiến nhân viên y tế về lượng dịch cần bù, thời điểm cho uống, và cách theo dõi tình trạng mất nước.

Với trẻ lớn hơn, có thể uống đa dạng các loại dịch, ưu tiên các loại có chứa đường và muối. Trường hợp nôn nhiều hoặc không dung nạp đường uống, có thể chỉ định truyền dịch tĩnh mạch.

2.2. Tác dụng phụ của thuốc

Một số thuốc như:

• Thuốc nhuận tràng

• Kháng sinh phổ rộng

có thể gây tiêu chảy do rối loạn vi sinh đường ruột.

Xử trí:

• Tiếp tục dùng thuốc theo chỉ định nếu mức độ nhẹ

• Trao đổi với bác sĩ về việc:

  • Giảm liều

  • Thay đổi loại thuốc

  • Bổ sung probiotics

  • Điều chỉnh chế độ ăn

2.3. Ngộ độc thực phẩm

Thường xảy ra đột ngột, biểu hiện bằng nôn ói cấp tính và tiêu chảy. Diễn tiến thường tự giới hạn trong vòng 24 giờ.

Xử trí tương tự như tiêu chảy do nhiễm trùng: bù nước, theo dõi và đến cơ sở y tế khi có dấu hiệu bất thường.

2.4. Nguyên nhân khác

Bao gồm:

• Bệnh ruột kích thích

• Bệnh viêm ruột mạn tính (Crohn, viêm loét đại tràng)

• Dị ứng thực phẩm

• Bệnh celiac

Các nguyên nhân này thường cần theo dõi lâu dài và điều trị chuyên khoa tiêu hóa – miễn dịch.

3. Nhận biết mất nước ở trẻ

Mất nước là biến chứng nguy hiểm nhất của tiêu chảy ở trẻ nhỏ. Mức độ mất nước tùy thuộc vào lượng dịch mất và thời gian diễn tiến.

3.1. Dấu hiệu lâm sàng của mất nước:

• Khát nước nhiều

• Chóng mặt, choáng váng

• Miệng khô, dính

• Tiểu ít hoặc không tiểu, nước tiểu sẫm màu

• Khóc ít hoặc không có nước mắt

• Da khô, lạnh

• Trẻ mệt mỏi, lơ mơ hoặc kích thích

• Thóp lõm (ở trẻ dưới 18 tháng tuổi)

3.2. Các dấu hiệu cảnh báo cần đến cơ sở y tế ngay:

• Tiêu chảy kéo dài trên 3 ngày

• Sốt cao kéo dài, đặc biệt ở trẻ <6 tháng tuổi có sốt trên 38°C

• Đi ngoài ra máu

• Trẻ đi ngoài >4 lần trong 8 giờ và uống rất ít

• Trẻ có bệnh lý nền hoặc suy giảm miễn dịch

• Xuất hiện phát ban kèm tiêu chảy

4. Khuyến nghị cho phụ huynh

• Tiếp tục cho trẻ ăn uống theo khả năng, ưu tiên thực phẩm dễ tiêu, tránh đồ ngọt, béo.

• Không tự ý dùng thuốc cầm tiêu chảy khi chưa có chỉ định của bác sĩ.

• Theo dõi sát tình trạng mất nước.

• Đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm và rửa tay thường xuyên cho trẻ và người chăm sóc.

• Nếu trẻ đã từng đi du lịch gần đây hoặc có các biểu hiện tiêu chảy kéo dài >14 ngày, nên làm xét nghiệm phân để tìm nguyên nhân chính xác.

5. Kết luận

Tiêu chảy ở trẻ em là bệnh lý thường gặp và phần lớn có thể xử trí tại nhà nếu được theo dõi đúng cách và bù nước đầy đủ. Tuy nhiên, cần nhận biết sớm các dấu hiệu nặng để can thiệp y tế kịp thời. Giáo dục phụ huynh về cách chăm sóc, bù nước hợp lý và vệ sinh cá nhân là yếu tố then chốt giúp phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm.