Tình trạng thay đổi khẩu vị và cảm giác thèm ăn ở phụ nữ mang thai

1. Tổng quan

Thay đổi khẩu vị và hiện tượng thèm ăn là biểu hiện thường gặp trong thai kỳ, đặc biệt trong giai đoạn đầu. Nhiều phụ nữ mang thai có thể bắt đầu thích hoặc ghét những loại thực phẩm mà trước đây họ không có cảm giác tương tự. Triệu chứng này thường được gọi là "nghén" và có thể xuất hiện từ tam cá nguyệt thứ nhất, đạt đỉnh ở tam cá nguyệt thứ hai và giảm dần về cuối thai kỳ. Các yếu tố nội sinh như biến đổi nội tiết tố, thiếu vi chất, thay đổi chuyển hóa, cũng như yếu tố tâm lý – xã hội đều có thể góp phần hình thành sở thích ăn uống bất thường này.

2. Một số dạng thèm ăn thường gặp và giả thuyết cơ chế liên quan

2.1. Dưa chuột muối

Dưa chuột muối là loại thực phẩm thường được phụ nữ mang thai thèm ăn, đặc biệt là trong tam cá nguyệt thứ ba. Một khảo sát tại Hoa Kỳ cho thấy tỷ lệ đáng kể nữ thanh thiếu niên mang thai thèm ăn loại thực phẩm này. Trong khi đó, tại Bắc Ireland, tỷ lệ này được ghi nhận là 5,1%. Vị mặn và chua của dưa chuột muối có thể gợi ý nhu cầu natri tăng cao – hậu quả của việc tăng thể tích máu trong thai kỳ. Tuy nhiên, cũng có giả thuyết cho rằng thèm dưa chuột muối phản ánh nhu cầu năng lượng tức thời hơn là nhu cầu vi chất, do loại thực phẩm này thường đi kèm với các lựa chọn ít giá trị dinh dưỡng.

2.2. Thực phẩm ngọt (Kem, kẹo, nước trái cây)

Khoảng 22% phụ nữ mang thai ghi nhận thèm thực phẩm ngọt trong tam cá nguyệt đầu. Một số nghiên cứu cho rằng thèm ngọt có thể phản ánh nhu cầu canxi hoặc liên quan đến thay đổi tâm sinh lý do hormone. Ngoài ra, yếu tố văn hóa cũng được ghi nhận có vai trò quan trọng. Ví dụ, trong khi phụ nữ Mỹ có xu hướng thèm kem thì nghiên cứu tại Tanzania cho thấy 22,7% phụ nữ mang thai thèm xoài, một loại trái cây địa phương phổ biến. Việc không thỏa mãn được cơn thèm ăn có thể góp phần gây lo lắng hoặc căng thẳng ở một số phụ nữ.

2.3. Thực phẩm cay, nhiều gia vị

Ước tính có khoảng 3,4% phụ nữ mang thai thèm thực phẩm cay như cà ri hoặc ớt. Capsaicin – hợp chất chủ đạo trong ớt – có thể ảnh hưởng đến trung tâm điều nhiệt của cơ thể và tạo cảm giác hạ nhiệt thông qua cơ chế giãn mạch và tăng tiết mồ hôi. Ngoài ra, capsaicin còn kích thích thụ thể thần kinh cảm giác, từ đó làm tăng thông khí và tạo cảm giác dễ chịu tức thời. Một số nghiên cứu giả định rằng cảm giác "nóng trong người" do tăng lưu lượng tuần hoàn khi mang thai có thể khiến thai phụ tìm đến thực phẩm cay như một cách điều hòa cảm giác.

2.4. Chanh

Thèm ăn chanh tươi hoặc các thực phẩm có vị chua rõ rệt có thể liên quan đến tình trạng thiếu máu thiếu sắt – một vấn đề phổ biến trong thai kỳ. Acid citric trong chanh có thể hỗ trợ tiêu hóa, cải thiện tình trạng khó tiêu và trào ngược dạ dày – thực quản, vốn cũng thường gặp ở phụ nữ mang thai. Ngoài ra, chanh cung cấp nguồn vitamin C, kali và các vi chất có lợi cho chuyển hóa. Tuy nhiên, tiêu thụ quá nhiều nước chanh có thể gây bào mòn men răng và ảnh hưởng đến niêm mạc tiêu hóa.

2.5. Trái cây

Khoảng 19% phụ nữ mang thai ở Mỹ thèm trái cây hoặc nước ép trái cây. Nghiên cứu tại Sri Lanka trên 1.000 thai phụ cho thấy 40% thèm trái cây chưa chín và 30% thèm trái cây chín. Sự thèm ăn này có thể liên quan đến nhu cầu tăng cường vitamin, đặc biệt là vitamin C, hoặc các yếu tố kích thích tiêu hóa có trong trái cây chua. Việc lựa chọn trái cây chưa chín phổ biến hơn trong giai đoạn giữa và cuối thai kỳ có thể phản ánh sự thay đổi cảm giác vị giác cũng như đáp ứng với tình trạng buồn nôn hoặc khó tiêu.

2.6. Chocolate

Khoảng 35% phụ nữ mang thai ghi nhận thèm chocolate. Chocolate là thực phẩm giàu magie, kẽm, sắt và chất chống oxy hóa. Tuy nhiên, cơn thèm chocolate thường xảy ra sớm trong thai kỳ – thời điểm nhu cầu vi chất chưa tăng cao rõ rệt – cho thấy yếu tố tâm lý có thể chiếm ưu thế. Chocolate chứa các alkaloid như theobromine và caffeine, có thể làm tăng nồng độ serotonin – chất dẫn truyền thần kinh giúp cải thiện tâm trạng và giảm căng thẳng.

2.7. Thực phẩm giàu carbohydrate (như bánh mì)

Thèm ăn bánh mì và các thực phẩm giàu tinh bột thường gặp trong tam cá nguyệt đầu và giữa. Carbohydrate dễ tiêu có thể làm giảm triệu chứng buồn nôn, đồng thời cung cấp nguồn năng lượng nhanh chóng cho thai phụ. Ngoài ra, thực phẩm chứa tryptophan – một acid amin tiền chất của serotonin – có thể giúp cải thiện cảm xúc và điều hòa giấc ngủ.

3. Kết luận

Hiện tượng thay đổi khẩu vị và cơn thèm ăn trong thai kỳ là biểu hiện sinh lý thường gặp, có liên quan đến sự thay đổi hormone, nhu cầu vi chất, tình trạng dinh dưỡng, cũng như yếu tố văn hóa – tâm lý. Mặc dù đa số các dạng thèm ăn là lành tính và có thể dung nạp được, cần thận trọng với các biểu hiện ăn uống lệch lạc (pica) hoặc tiêu thụ quá mức thực phẩm gây hại. Việc đánh giá và tư vấn dinh dưỡng cá thể hóa cho phụ nữ mang thai là cần thiết nhằm đảm bảo sức khỏe cho cả mẹ và thai nhi.